TIẾNG BOM SA DIỆN: PHẠM HỒNG THÁI

Vịnh Phạm Hồng Thái (thơ Vũ Hoàng Chương)

Một tiếng vang trời khét Việt Đông

Người Nam coi cái chết như không

Gió mây Sa Điện vèo non Thái

Sương tuyết Hoàng Hoa đẹp vết Hồng

Nguỵ Hiến còn đầu chưa hả giận 

Tây Cường mất vía đủ nên công 

Bút thơ giõi bước đường tranh đấu 

Gang thép tung hoành chợt cảm thông

Phạm Hồng Thái (chữ Hán: 范鴻泰, 1896 - 1924) là một nhà hoạt động trong Phong trào Đông Du và là người đặt bom ám sát toàn quyền Đông Dương Martial Merlin vào năm 1924. Tên thật là Phạm Thành Tích (范成績), quê Nghệ An, là con quan Huấn đạo Phạm Thành Mỹ. Ông cùng với một nhóm thanh niên có tâm huyết theo Vương Thúc Oánh (thành viên Việt Nam Quang phục Hội) vượt biên qua Xiêm (Thái Lan) rồi sang Quảng Châu (Trung Quốc) khoảng cuối năm 1918. Tháng 4 năm 1924, ông gia nhập Tâm Tâm Xã do Hồ Tùng Mậu, Lê Hồng Sơn thành lập. Nhóm này chủ trương bạo động.

Ngày 19 tháng 6 năm 1924, sau khi viết bảng cáo trạng tố cáo tội ác của thực dân Pháp đến nhân dân toàn thế giới, Phạm Hồng Thái giả dạng ký giả vào Khách sạn Victoria tại tô giới Sa Diện (沙面) ở Quảng Châu để ám sát toàn quyền Đông Dương Martial Henri Merlin. Merlin lúc bấy giờ đang trên chuyến công du sang Nhật để điều đình việc trục xuất các nhà cách mạng Việt Nam. Trên đường từ Nhật về Đông Dương, Merlin dừng lại thăm khu tô giới của Pháp ở Quảng Châu và định dự tiệc đêm 18 tháng 6 năm 1924. 

Tổ chức Tâm tâm xã muốn giết viên thực dân này để gây thanh thế. Phạm Hồng Thái, được sự hỗ trợ của Lê Hồng Sơn, đã nhận nhiệm vụ thực hiện sứ mạng này. Trong bữa tiệc ông đã quăng một quả lựu đạn được ngụy trang trong một chiếc máy ảnh vào giữa bàn tiệc. Tuy nhiên vụ mưu sát không thành, Merlin chỉ bị thương nhẹ và thoát chết; dù vậy có năm doanh nhân Pháp tử thương là Pelletier, Rougeau, Gérin và vợ chồng Desmarets. Phạm Hồng Thái thoát được khỏi khách sạn nhưng bị truy nã nên phải gieo minh xuống dòng Châu Giang tự tử khi chỉ mới 28 tuổi. Sự kiện này được nêu tên gọi "Tiếng bom Sa Diện" (sách báo thường viết nhầm thành Sa Điện), đã làm chấn động thời sự trong vùng. Thi hài Phạm Hồng Thái được chính phủ Tôn Trung Sơn trân trọng chôn cất ở Đài liệt sĩ Hoàng Hoa Cương với 72 liệt sĩ Trung Quốc trong cuộc Cách mạng Tân Hợi 1911.

Hay tin Phạm Hồng Thái hy sinh, Trần Huy Liệu lúc đó đang làm báo ở Sài Gòn đã cảm khái:

Ngồi trông non nước dạ không đành

Nên nhắc đồng cân chữ tử sinh

Một tiếng lôi đình kinh vũ trụ

Tấm gương trung nghĩa động thần minh

Chiếc thân đã gửi cho dòng nước 

Trong sử còn ghi mãi tính danh 

Hết chuyện thương cho đồ chó chết 

Chết mà như bác chết quang vinh.

(Sưu tầm trên mạng)