Xuân Ất Tỵ 2025. Hình tượng con Rắn. AP - Kin Cheung
Văn hào Pháp Gustave Flaubert (1821-1880) được thế giới biết đến với tiểu thuyết Madame Bovary nhưng trong hơn 40 năm cầm bút, từ những tác phẩm đầu tay cho đến tận sáng tác sau cùng còn dang dở Bouvard et Pécuchet, con rắn luôn ẩn hiện trong gần như tất cả những tác phẩm của ông.
Biểu tượng của sự quyến rũ xấu xa
Xuất hiện trên văn đàn Pháp từ trước những năm 1840 và cho đến khi ra mắt độc giả nhân vật gây nhiều tranh cãi Emma Bovary, con rắn dưới ngòi bút của Flaubert là hình ảnh của dục vọng. Bà Bovary chán anh chồng hiền lành khờ khạo, nên dan díu với Léon và Rodophe. Tả lại cảnh Emma Bovary trong một cuộc vui với Léon gỡ chiếc áo corset của bà, Flaubert ví von sợi dây buộc áo nịt cho nàng « tựa như một con rắn ráo », uyển chuyển, « trườn mình » lao đến con mồi. Cũng Emma, cô vợ của anh chàng khờ Charles Bovary, phung phí nợ nần, phải cầu cứu tay nhà giàu Binet, thì nhân viên thu thuế của thị trấn Yonville bé nhỏ này trông thấy Emma hiện nguyên hình là « một con rắn độc ».
Trong cuốn tiểu thuyết bị bỏ dở và chỉ được ra mắt bạn đọc sau ngày tác giả từ trần, Bouvard et Pécuchet (1881) hai nhân vật chính trong truyện khẳng định rõ : Con Rắn là « biểu tượng của sự hèn hạ và xấu xa ». Ngược thời gian, gần bốn thập niên trước đó trong tác phẩm Novembre, Gustave Flaubert nhìn thấy ở con rắn một thân hình mềm mại, là cả những gì « les plendeurs de la chair - vẻ lộng lẫy của xác thịt ».
Cứ như thế hình ảnh động vận bò sát này lại xuất hiện trong những tác phẩm được biết đến nhiều nhất của Flaubert như Les Tentations de Saint Antoine –Những cám dỗ của thánh Saint Antoine (1849), Salammbô (1862) hay L’Education Sentimentale- Giáo dục tình cảm (1869)…
Luật tuần hoàn
Nhưng nếu trong tác phẩm Madame Bovary, con rắn là biểu tượng của « ham muốn » và « dục vọng » thì trái lại con trăn trong đền thờ thần Eschmoun trong tiểu thuyết Salammbô cắn vào đuôi mình, « như một vòng tròn màu đen ». Như trong thần thoại Ai Cập vòng tròn đó là luật luân hồi của tạo hóa…
Con Rắn là một biểu tượng lớn của văn hóa Ai Cập, ngự trị trong tất cả các đền đài, kim tự tháp là con vật bảo vệ các vị Pharaon trước mọi mối hiểm nguy, là gạch nối giữa thế giới trần tục với thiên đường. Wadjet mang hình hài một con rắn hổ mang là nữ thần hộ mạng cho những người mẹ mang thai. Thần Amon của Ai Cập có thể hóa thân thành một con rắn, lột xác tái sinh.
Riêng con rắn thần Ouroboros trong truyền thuyết Hy Lạp, tự cắn vào đuôi hiện thành một vòng tròn là hình ảnh của vòng luân hồi …
Có lẽ vì thế mà con rắn cũng đã làm mê hoặc nhà văn Michel Tournier (1924-2016), giải thưởng Goncourt và tác giả của những Thứ Sáu (Vendredi ou les Limbes du Pacifique 1967), Chúa tể rừng sâu (Le Roi des Aulnes, 1970), Sao chổi (Les Météores, 1975)…Eleazar (Eleazar ou La Source et le Buisson, 1996)
Ông khẳng định : « Rắn không là một động vật tầm thường. Nó chiếm một vai trò then chốt trong Kinh Thánh và trong khá nhiều tôn giáo và truyền thuyết khác ».
Bạn đọc Vendredi ou les Limbes du Pacifique ắt hẳn còn nhớ Michel Tournier đã hai lần nhắc đến con rắn Ouroboros trong phần mở đầu trước khi Robinson lạc trên hoang đảo à ở phần cuối khi Robinson hòa mình vào cuộc sống hoang sơ trên hòn đảo nhỏ … nhân vật này có cảm giác đã đồng hành với Vendredi trong một thời gian vô tận, tìm thấy niềm vui trong những chu kỳ tuần hoàn và sự lặp đi lặp lại của tạo hóa …
Nhưng con Rắn, biểu tượng của sinh, tử còn rõ rệt hơn nữa trong cuốn tiểu thuyết cuối cùng của nhà văn Pháp Michel Tournier, Eleazar. Con trai của vị linh mục này bị một con rắn độc cắn suýt chết, để rồi, được một con rắn khác cứu mạng.
Trong tiếng Pháp, con rắn là « Serpent » có nguồn gốc từ tiếng Latinh nghĩa là « loài bò sát ». Trong văn hóa châu Âu thời Trung Cổ, có nhiều lời đồn thổi về con rắn Basilic có thân hình to và nặng như con rồng. Tia mắt con quái thú này cũng đủ để cướp đi sinh mạng của dân thường, và truyền thuyết này đã được nhà văn người Anh J.K Rowling đưa vào tập truyền cậu bé phù thủy Harry Potter.
Huyền thoại Hy Lạp cũng có nhiều hình tượng con rắn, rắn lành rắn ác … Bị một con rắn độc cắn, nàng Eurydice rơi xuống địa ngục tâm tối nơi thần Hadès ngự trị ; Echidna nửa người, nửa rắn kết hôn với gã khổng lồ độc ác Typhon và họ sinh ra một đám rồng … Riêng Cecrops đầu người và thân rắn là một vị thần trong văn hóa của người dân thành Athens.
Rắn biểu tượng của ngành y và dược
Trong thần thoại Hy Lạp, « ông tổ » của ngành y là Asclepios, một ngày nọ trông thấy một con rắn lao về phía mình, nó quấn lấy cây cậy ông đang cầm. Asclepios vất gậy xuống đất, giết chết con vật. Liền sau đó ông trông thấy một con rắn mang một loài cỏ dược đến cứu đồng loại. Để trừng phạt cái tội khám phá được bí mật này của Trời để xóa lằn ranh giữa hai thế giới âm dương, Asclepios đã bị sét đánh chết. Từ đó hình ảnh một con rắn quấn quanh cây gậy trở thành biểu tượng của ngành y. Hơn nữa con rắn lột xác là hình tượng của sự trường sinh bất tử, còn cây gậy của Asclepios là bạn đồng hành những vị lương y đi khắp trần gian để cứu người.
Vẫn hình ảnh con rắn gắn liền với ngành dược. Từ năm 1942 logo chính thức của các nhà thuốc trên đất Pháp gắn liền với hình ảnh nữ thần Hygie. Cô là con gái của thần y Asclepios tay cầm một bát thuốc, một con rắn quấn quanh và con vật như đang thò đầu vào bác thuốc trong tay cô gái. Hình ảnh con rắn và bát thuốc ở đây tượng trưng cho Đất Mẹ màu mỡ sinh ra và nuôi dưỡng muôn loài. Trái Đất đó có phép nhiệm màu xoa lành những vết thương…
Rắn năm xui với Hoa Kỳ ?
Rất xa với những truyền thuyết và huyền thoại về rắn, cách nay đúng một con giáp, khi thế giới chuẩn bị bước vào năm Tỵ, ngân hàng Mỹ JP Morgan công bố một báo cáo « khoa học » căn cứ vào những dữ liệu tài chính, thu thập trong suốt 141 năm.
Trong suốt giai đoạn từ năm 1871 cho đến năm 2012, ngân hàng JP Morgan nhận thấy rằng « trong 12 con giáp, năm Tỵ luôn là năm mà đầu tư không có lời nhiều » . Trong suốt thời gian đó, trung bình cứ vào năm rồng thì ngân hàng có lãi 9 % trái lại hễ rơi vào năm rắn thì các khoản đầu tư bị lỗ 6 %. Vẫn báo cáo của JP Morgan điểm lại những năm Tỵ không may mắn trong lịch sử Hoa Kỳ : cuộc đại khủng hoảng xuất phát từ Wall Street năm 1929 là một năm con Rắn ; 1941 cũng là năm con Rắn khi mà trận đánh Trân Châu Cảng Pearl Harbour lôi kéo Hoa Kỳ vào vòng xoáy Thế Chiến Thứ Hai. Gần đây hơn, lọat khủng bố 11 tháng 9, 2001 khi tòa tháp đôi ở New York bị sập cũng diễn ra dúng vào một năm Tỵ.
Thanh Hà
Theo: RFI Tiếng Việt (28/01/2025)