KHÓC DƯƠNG KHUÊ

Lúc trước tôi có post một bài nói về rượu, có một bạn hòi: "Rượu ngon chỉ tiếp bạn hiền, không biết có đúng không bạn? Tại sao ?"

Với người khác, có lẽ chỉ là một thông thường nhưng với tôi là một nhức nhói.

Ai biết tôi cũng thấy lạ, tôi làm công việc thương mại, giao tiếp nhưng tôi không thích ngoại giao hay tiếp xúc bởi vì cá nhân tôi cho đó là những sự giả tạo, xạo hay không muốn nói là gạt gẫm khách hàng.

Bạn bè với tôi không cần nhiều nhưng cần phải là tri kỷ, ngoại giao theo kiểu cho có lệ là tự lường gạt chính lương tâm của mình, tôi không làm được điều đó dù tôi biết mọi người không ghét tôi và ai cũng muốn làm bạn với tôi. Kinh nghiệm sống của tôi đã làm cho tôi phân vân lo sợ khi có bạn mới vì tôi đã bị "thằng trâu già khốn nạn" , quen lâu năm đâm cho một nhát lén lút sau lưng.

Trở lại với câu hòi về bạn hiền, tôi nghĩ đầu tiên nó phát xuất từ bài thơ "Xuân nhật Tây Hồ ký tạ pháp" (春日西湖寄 謝法) của Âu Dương Tu (歐陽修):

酒逢知己千杯少,
話不投機半句多.

Tửu phùng tri kỷ thiên bôi thiểu,
Thoại bất đầu cơ bán cú đa.

Uống rượu mà gặp bạn hiểu mình thì ngàn chén cũng là còn ít
Nói chuyện mà không hợp nhau thì nửa câu cũng là còn nhiều.

Từ đó qua đến VN, Nguyễn Khuyến đã lấy ý đó mà viết bài thơ khóc bạn hiền:

有酒為誰買,
不買非無錢.

Hữu tửu vi thuỳ mãi,
Bất mãi phi vô tiền.

Rượu ngon không có bạn hiền,
Không mua không phải không tiền không mua.

Có thể khẳng định rằng trong thơ Việt Nam đã có rất nhiều bài thơ hay thể hiện tình cảm đẹp đẽ chân thành, nhưng cả cho đến nay, chưa có bài thơ nào nói về tình bạn có thể sánh bằng bài thơ Khóc Dương Khuê của Nguyễn Khuyến.

Nguyễn Khuyến khóc Dương Khuê không biết có phải vừa là tri âm vừa là tri kỷ nhưng cái thương tiếc đó đâu thua Bá Nha khóc Tử Kỳ.

Mời các bạn đọc nguyên bài thơ vừa chữ Hán, Hán-Việt và cả thơ nôm đểu do ông viết:

KHÓC DƯƠNG KHUÊ

Bác Dương thôi đã thôi rồi, 

Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta. 

Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước, 

Vẫn sớm hôm tôi bác cùng nhau; 

Kính yêu từ trước đến sau, 

Trong khi gặp gỡ khác đâu duyên trời? 

Cũng có lúc chơi nơi dặm khách, 

Tiếng suối nghe róc rách lưng đèo; 

Có khi tầng gác cheo leo, 

Thú vui con hát lựa chiều cầm xoang; 

Cũng có lúc rượu ngon cùng nhắp, 

Chén quỳnh tương ăm ắp bầu xuân. 

Có khi bàn soạn câu văn, 

Biết bao đông bích, điển phần trước sau. 

Buổi dương cửu cùng nhau hoạn nạn, 

Phận đấu thăng chẳng dám tham trời; 

Bác già, tôi cũng già rồi, 

Biết thôi, thôi thế thì thôi mới là! 

Muốn đi lại tuổi già thêm nhác, 

Trước ba năm gặp bác một lần; 

Cầm tay hỏi hết xa gần, 

Mừng rằng bác vẫn tinh thần chưa can, 

Kể tuổi tôi còn hơn tuổi bác, 

Tôi lại đau trước bác mấy ngày; 

Làm sao bác vội về ngay, 

Chợt nghe, tôi bỗng chân tay rụng rời. 

Ai chẳng biết chán đời là phải, 

Vội vàng sao đã mải lên tiên; 

Rượu ngon không có bạn hiền, 

Không mua không phải không tiền không mua. 

Câu thơ nghĩ đắn đo không viết, 

Viết đưa ai, ai biết mà đưa; 

Giường kia treo những hững hờ, 

Đàn kia gẩy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn. 

Bác chẳng ở dẫu van chẳng ở, 

Tôi tuy thương, lấy nhớ làm thương; 

Tuổi già hạt lệ như sương, 

Hơi đâu ép lấy hai hàng chứa chan!

Ghi chú: Ngày xưa, uống rượu, ngắm trăng là những thú vui tao nhã. Uống rượu không phải để say xỉn mà để thăng hoa về mặt tinh thần, tình cảm. Rượu là phương tiện để thể hiện tinhg cảm. Vì thế khi bạn bè gặp nhau nhất thiết phải có chén rượu để thù tạc(1) cùng nhau. Vì thế đọc:

Rượu ngon không có bạn hiền,
Không mua không phải không tiền không mua.

ta hiểu được tình cảm thân thiết mà Nguyễn Khuyến dành cho bạn, một tình cảm đáng trân trọng.

(1)Thù tạc 酬 答

1 : Mời rượu. Chủ mời khách uống gọi là "thù" 酬, khách rót lại chủ gọi là "tạc" 答. Vì thế nên ở đời phải đi lại với nhau để tỏ tình thân đều gọi là "thù tạc" 酬答 báo đáp trả.

輓同年雲亭進士楊尚書 

已矣楊大年， 

雲樹心懸懸。 

回憶登科後， 

與君晨夕聯。 

相敬且相愛， 

遭逢如夙緣。 

有時出京路， 

空山聞落泉。 

有時上高閣， 

歌兒鳴素絃。 

有時對君飲， 

大白浮八延。 

有時與論文， 

東壁羅簡編。 

厄運逢陽九， 

斗升非貪天。 

予老公亦老， 

解組歸田圓。 

往來不數得， 

一遇三年前。 

執手問衰健， 

語言殊未愆。 

公年少予歲， 

予病疑公先。 

忽聞公訃至， 

驚起皇皇然。 

予豈不厭世， 

而公爭上仙。 

有酒為誰買， 

不買非無錢。 

有詩為誰寫， 

不寫為無箋。 

陳蕃榻不下， 

伯牙琴亦然。 

公既棄予去， 

予亦不公憐。 

老人哭無淚， 

河必強而漣。

Vãn đồng niên Vân Đình tiến sĩ Dương thượng thư 

Dĩ hĩ Dương đại niên, 

Vân thụ tâm huyền huyền. 

Hồi ức đăng khoa hậu, 

Dữ quân thần tịch liên. 

Tương kính thả tương ái, 

Tao phùng như túc duyên. 

Hữu thời xuất kinh lộ, 

Không san văn lạc tuyền. 

Hữu thời thượng cao các, 

Ca nhi minh tố huyền. 

Hữu thời đối quân ẩm, 

Đại bạch phù bát duyên. 

Hữu thời dữ luận văn, 

Đông bích la giản biên. 

Ách vận phùng dương cửu, 

Đấu thăng phi tham thiên. 

Dư lão công diệc lão, 

Giải tổ quy điền viên. 

Vãng lai bất sổ đắc, 

Nhất ngộ tam niên tiền. 

Chấp thủ vấn suy kiện, 

Ngữ ngôn thù vị khiên. 

Công niên thiểu dư tuế, 

Dư bệnh nghi công tiên. 

Hốt văn công phó chí, 

Kinh khởi hoàng hoàng nhiên. 

Dư khởi bất yếm thế, 

Nhi công tranh thượng tiên. 

Hữu tửu vi thuỳ mãi, 

Bất mãi phi vô tiền. 

Hữu thi vi thuỳ tả, 

Bất tả vi vô tiên. 

Trần Phồn tháp bất hạ, 

Bá Nha cầm diệc nhiên. 

Công ký khí dư khứ, 

Dư diệc bất công liên. 

Lão nhân khốc vô lệ, 

Hà tất cưỡng nhi liên.

(Sưu tầm trên mạng)