Tô Thức 蘇軾 (1037-1101) tự Tử Chiêm 子瞻, Hoà Trọng 和仲, hiệu Đông Pha cư sĩ 東坡居士, người đời thường gọi là Tô Đông Pha 蘇東坡, thuỵ Văn Trung 文忠, người My Sơn (nay thuộc tỉnh Tứ Xuyên, Trung Quốc). Ông từng làm quan Thông phán, Thái thú. Cha là Tô Tuân, em là Tô Triệt, đều là các đại gia thi văn, đương thời người ta gọi là Tam Tô. Thái độ của ông rất hào sảng lạc quan, tuy ông làm quan thăng giáng nhiều lần, song ông không để ý, vẫn ưu du tự tại, đọc sách làm vui, ông là người giàu tình cảm, cho nên phản ánh tới từ của ông, vừa hào phóng lại vừa tình tứ. Ông là người có tài nhất trong số bát đại gia của Trung Hoa (từ thế kỷ VII đến thế kỷ XIII, gồm có Hàn Dũ, Liễu Tông Nguyên đời Đường, Âu Dương Tu, Tô Tuân (cha Tô Thức), Tô Thức, Tô Triệt (em Tô Thức), Vương An Thạch và Tăng Củng), khoáng đạt nhất, tư tưởng và tính tình cũng phức tạp nhất.
Loại súp đặc biệt này không phải thứ thích hợp với mọi du khách. Tuy nhiên, nhiều người đã thử và ấn tượng với nó.
Trong tiếng Quảng Đông, súp rắn có tên là "se gang" (蛇羹). Một bát súp rắn có chứa tới 5 loại thịt rắn khác nhau, gồm rắn hổ mang Trung Quốc, rắn cạp nia, rắn ráo, rắn sọc dưa và rắn lục mũi hếch. 2 loài đầu tiên có độc còn 3 loài còn lại không có.
Người Quảng Đông có một câu nói: "Khi gió thu nổi lên, 3 con rắn béo múp". Câu này ý chỉ 3 con rắn đầu tiên trong danh sách ăn rất nhiều trước khi ngủ đông. Do đó, chúng giàu dinh dưỡng nhất vào giai đoạn này. Cũng vì thế, món súp rắn rất phổ biến vào mùa thu, đông.
Súp rắn được chuộng ở vùng Đông Nam của Trung Quốc. Người dân ở đây sống gần biển. Gió biển khiến họ thường bị đau nửa đầu, viêm khớp. Súp rắn hay những món ăn từ rắn khác giúp bồi bổ cơ thể, ngừa cảm cúm và kéo dài tuổi thọ. Súp rắn luôn được xem là một trong những món đặc biệt nhất. Nó đã xuất hiện và được lưu truyền hàng thế kỷ.
Nơi có món súp rắn ngon nhất là Hong Kong (Trung Quốc). Các nhà hàng kinh doanh thịt rắn ở đây được gọi là "se wong" (tạm dịch: vua rắn). Một số món khác cũng được yêu thích là da rắn hầm, thịt rắn chiên, súp mật rắn tươi...
Về súp rắn, món này ngon nhất khi được làm tại chỗ. Tức là, khi khách yêu cầu, người chủ mới làm thịt rắn để bát súp luôn tươi, ngon. Thông thường, các nhà hàng sẽ giữ chúng trong hộp gỗ vì đây là môi trường khô ráo, lý tưởng nhất. Một điều lưu ý là không được đặt rắn hổ mang Trung Quốc chung với những con khác. Rắn hổ mang Trung Quốc được xem như vua và nó sẽ ăn các con khác.
Chính phủ khuyến nghị các cơ sở kinh doanh nên cho con rắn ngủ trước khi chặt đầu. Đây là một hành động nhân đạo. Sau đó, đầu bếp sẽ gỡ xương của nó ra. Rắn có từ 200 đến 400 đốt sống với nhiều xương sườn. Sau khi bỏ xương, người ta xé thịt thành từng miếng mỏng. Bên cạnh thịt rắn, món súp phải có thêm nấm đông cô, thịt gà và măng (đôi khi có thêm bong bóng cá).
Không chỉ thịt, mọi phần của con rắn đều được sử dụng để tránh lãng phí. Theo những đầu bếp Trung Quốc, mọi bộ phận của rắn đều bổ dưỡng. Phần tốt nhất là túi mật - thứ được dùng để làm rượu. Vào trước những năm 1980, thịt rắn là thứ xa xỉ không phải ai cũng có thể ăn. Thời điểm này, các thầy kinh kịch Quảng Đông thường ăn mật rắn trước buổi diễn để tăng cường năng lượng, cải thiện giọng nói.
Món súp rắn truyền thống được làm từ hỗn hợp 2 loại súp. Đầu tiên là loại nước dùng cơ bản làm từ giăm bông, thịt gà, ninh trong 6 giờ. Loại súp còn lại gồm xương rắn, vỏ quýt phơi khô, cùi nhãn, chà là, mía, gừng - nấu trong 4 giờ. Cuối cùng, họ thêm đậu phụ lên men và lá chanh khô để tăng độ giòn, loại bỏ mùi tanh của rắn.
Hiện nay, công thức này được xem là quá cầu kỳ. Một số nhà hàng cao cấp vẫn làm theo công thức này. Nhiều nhà hàng khác lại đơn giản hóa công thức bằng cách nấu chung thịt lợn và xương rắn trong một giờ. Doanh số bán hàng súp rắn trong mùa đông rất cao. Một số nhà hàng có thể bán tới 700-1.000 bát/ngày.
Chương trình tem phiếu thực phẩm của Mỹ ra đời vào thời kỳ Đại Suy Thoái, được thiết kế để hỗ trợ nông dân và doanh nghiệp Mỹ.
Chương trình tem phiếu thực phẩm của Mỹ được triển khai vào thời điểm nước này đang phải đối mặt với một nghịch lý bi thảm: Trong khi hàng triệu người Mỹ phải chịu đựng nạn đói trong thời kỳ Đại Suy Thoái, nông dân nước này lại bị dư thừa sản phẩm vật nuôi và cây trồng, khiến giá nông sản giảm mạnh.
Nguyên nhân là nền kinh tế sụp đổ những năm 1930 làm suy yếu sức mua của người tiêu dùng thực phẩm.
Để tạo ra sự khan hiếm nhân tạo và đẩy giá lên cao, Bộ Nông nghiệp Mỹ dưới thời Tổng thống Franklin D. Roosevelt ban đầu trả tiền cho nông dân để họ cày bỏ ruộng và giết lợn. Tuy nhiên việc phá hủy lương thực vào thời điểm rất nhiều người đói bụng đã gây ra sự phẫn nộ, khiến Tổng công ty Hàng hóa Dư thừa Liên bang (FSCC), một cơ quan thuộc chương trình Chính sách Kinh tế Mới của Mỹ được thành lập năm 1933, phải mua lại lương thực dư thừa và phân phối trực tiếp cho người nghèo với chi phí thấp hoặc miễn phí.
Chương trình tem phiếu thực phẩm của Mỹ ra đời vào thời kỳ Đại Suy Thoái, được thiết kế để hỗ trợ nông dân và doanh nghiệp Mỹ.
Tuy nhiên, sáng kiến này đã làm giảm doanh thu của các cửa hàng tạp hóa và bán buôn thực phẩm, những người phàn nàn về sự can thiệp của chính phủ và cạnh tranh không lành mạnh trên thị trường.
Đối mặt với ba vấn đề: dư thừa nông sản, doanh số bán hàng yếu kém ở các cửa hàng tạp hóa và người dân đói khổ trong bối cảnh tỷ lệ thất nghiệp lên tới 17%, FSCC hy vọng những tờ giấy vuông nhỏ xíu có thể giải quyết được vấn đề nan giải của mình. Rochester, New York, sau đó trở thành địa điểm cho một thí nghiệm kinh tế mới do chính phủ điều hành.
Phiếu thực phẩm ra mắt
Sáng 16/5/1939, các viên chức FSCC hồi hộp dõi theo khi họ mở cửa bưu điện cũ tại Rochester để triển khai biện pháp cứu trợ mới nhất của nước này.
Trong khi các phóng viên báo chí và nhiếp ảnh gia tranh giành vị trí để ghi lại khoảnh khắc lịch sử đang hình thành, người đầu tiên trong hàng tiến đến quầy thu ngân. Ralston Thayer, một thợ máy 35 tuổi, người đã thất nghiệp gần một năm, đưa cho nhân viên thu ngân 4 USD từ trợ cấp thất nghiệp mới nhất của mình và nhận lại 4 USD tem màu cam cùng với 2 USD tem màu xanh miễn phí.
Dựa trên thành công ban đầu, chương trình tem phiếu thực phẩm đã được triển khai đến các thành phố thí điểm khác và mở rộng đến một nửa số quận trên toàn nước Mỹ.
"Phiếu thực phẩm" màu cam có thể được đổi tại bất kỳ cửa hàng tạp hóa nào trong số 1.200 cửa hàng tạp hóa tham gia chương trình tại Rochester, để lấy bất kỳ hàng hóa nào trên kệ, trong khi tem màu xanh chỉ có thể được sử dụng để mua các mặt hàng nông sản dư thừa như bơ, trứng, mận khô, bột mì, cam, bột ngô và đậu.
Người bán hàng tạp hóa có thể đổi phiếu thực phẩm lấy tiền mặt tại các ngân hàng thương mại và văn phòng FSCC.
“Tôi chưa bao giờ nhận được thực phẩm dư thừa trước đây, nhưng thủ tục có vẻ khá đơn giản và tôi chắc chắn sẽ tận dụng nó”, Thayer nói với các phóng viên.
Trong suốt cả ngày, khoảng 2.000 cư dân Rochester đã tiếp bước Thayer. Cứ mỗi 1 USD mua tem cam, họ sẽ nhận được 50 xu tem xanh miễn phí, nhờ đó sức mua của họ tăng thêm 50%. Chiều hôm đó, hàng loạt khách hàng đổ xô đến các cửa hàng tạp hóa ở Rochester với những tập tem cam và xanh mới cứng trên tay.
Những người nhận tem thực phẩm đã chấp thuận chương trình mới, cho phép họ có nhiều lựa chọn hơn về thực phẩm, ngoài những mặt hàng dư thừa do chính phủ phân phát. “Giờ đây, chúng tôi sẽ có được thực phẩm tốt nhất”, một phụ nữ nói với tờ Rochester Democrat and Chronicle. “Chúng tôi có thể tự chọn những mặt hàng dư thừa này thay vì lấy những gì họ cho chúng tôi".
Các cửa hàng tạp hóa ở Rochester cũng được hưởng lợi. Một số người đã thu được 50.000 USD vào ngân quỹ của họ trong bốn ngày đầu tiên của chương trình.
“Tôi đã hết sạch bột mì khi cơn sốt tem bắt đầu”, chủ cửa hàng tạp hóa Joseph Mutolo nói với các quan chức FSCC khi ông trở thành nhà bán lẻ đầu tiên đổi tem. “Điều đó chắc chắn khác với ngày xưa khi bạn cho không thực phẩm tại các kho thực phẩm lớn. Khi đó, khi bạn cho không bột mì hoặc bơ, không bán được gì. Giờ đây, dường như tôi không còn dự trữ nữa".
Dựa trên thành công ban đầu, chương trình tem phiếu thực phẩm đã được triển khai đến các thành phố thí điểm khác và mở rộng đến một nửa số quận trên toàn nước Mỹ.
Người Mỹ đủ điều kiện có thể mua từ 1 đến 1,5 USD tem cam hàng tuần cho mỗi thành viên trong gia đình. Chương trình đã nuôi sống 20 triệu người Mỹ cho đến khi bị ngừng vào năm 1943 khi các biện pháp kích thích kinh tế do Thế chiến II mang lại đã làm giảm tỷ lệ thất nghiệp và tình trạng dư thừa mùa màng.
Bắt đầu từ năm 1990, thẻ chuyển tiền trợ cấp điện tử, tương tự như thẻ ghi nợ liên kết với tài khoản trợ cấp, đã thay thế tem phiếu thực phẩm giấy.
Tem phiếu quay lại nhiều lần
Tổng thống John F. Kennedy đã bị sốc trước cảnh nghèo đói mà ông chứng kiến ở Tây Virginia trong cuộc bầu cử của Đảng Dân chủ năm 1960. Trong chiến dịch tranh cử sơ bộ, ông dự kiến khôi phục chương trình tem phiếu thực phẩm dưới dạng thí điểm. Đó trở thành một trong những hành động đầu tiên của ông sau khi nhậm chức vào năm 1961.
Về sau, mặc dù người nhận vẫn phải trả tiền cho tem phiếu thực phẩm, nhưng các loại tem phiếu đặc biệt dành cho hàng hóa dư thừa bị bãi bỏ. Đạo luật Tem phiếu Thực phẩm năm 1964, được Tổng thống Lyndon B. Johnson ký thành luật vào ngày 31/8/1964, đã hệ thống hóa và mở rộng chương trình này. "Kế hoạch tem phiếu thực phẩm sẽ là một trong những vũ khí quý giá nhất của chúng ta trong cuộc chiến chống đói nghèo", ông Johnson tuyên bố tại lễ ký kết.
Mặc dù được khởi xướng bởi các tổng thống Đảng Dân chủ, chương trình tem phiếu thực phẩm đã chứng kiến sự mở rộng lớn nhất dưới sự lãnh đạo của một tổng thống đảng Cộng hòa, Richard Nixon. Trong suốt nhiệm kỳ tổng thống của Nixon, chương trình tem phiếu thực phẩm tăng gấp năm lần, từ 3 triệu người nhận vào năm 1969 lên 15 triệu người vào năm 1974.
Chương trình tem phiếu thực phẩm tiếp tục nhận được sự ủng hộ của lưỡng đảng trong những năm tiếp theo. Thượng nghị sĩ Đảng Cộng hòa Bob Dole và Thượng nghị sĩ Đảng Dân chủ George McGovern đi đầu trong việc thông qua Đạo luật Cải cách Tem phiếu Thực phẩm năm 1977. Đạo luật này đã củng cố các điều khoản chống gian lận và loại bỏ yêu cầu người nhận phải mua phiếu tem phiếu thực phẩm.
Tem phiếu thực phẩm màu cam và xanh từ năm 1939. Với mỗi đô la tiền mặt, một người thất nghiệp sẽ nhận được 1 đô la tem màu cam và 50 xu tem màu xanh.
Tem phiếu Thực phẩm Điện tử SNAP
Bắt đầu từ năm 1990, thẻ chuyển tiền trợ cấp điện tử, tương tự như thẻ ghi nợ liên kết với tài khoản trợ cấp, đã thay thế tem phiếu thực phẩm giấy. Biện pháp này tiếp tục giảm thiểu gian lận, vì người nhận không còn có thể bán tem phiếu thay vì sử dụng chúng để mua thực phẩm. Cùng với việc loại bỏ tem phiếu thực phẩm giấy, chương trình đã đổi tên thành Chương trình Hỗ trợ Dinh dưỡng Bổ sung (SNAP) vào năm 2008.
Chương trình SNAP phục vụ trung bình 41,7 triệu người Mỹ mỗi tháng vào năm 2024. Các nhà sản xuất và bán lẻ thực phẩm cũng tiếp tục được hưởng lợi.
Nhà phân tích Michael Lasser của UBS ước tính rằng Walmart có được khoảng 4 phần trăm doanh số bán hàng tại Mỹ từ việc mua tem phiếu thực phẩm vào năm 2018. Theo dữ liệu phân tích mua hàng từ năm 2025, Walmart chiếm khoảng 24 phần trăm chi tiêu của hộ gia đình tham gia SNAP - điều này nhấn mạnh mối quan hệ giữa hỗ trợ thực phẩm và các chuỗi bán lẻ thực phẩm lớn.
Thiện – ác đều có báo, mọi sự đều có nhân quả. Vận mệnh của một người tốt hay xấu đều là do chính mình tạo ra, không thể trách ai khác. Một người mệnh khổ, phúc mỏng, đa phần mang 5 đặc điểm dưới đây. Nếu biết soi lại bản thân, nhận ra sai mà sửa, thì vẫn có thể thay đổi vận mệnh cả đời; còn nếu không, cuối cùng chỉ có thể rơi vào cảnh đường cùng bế tắc.
5 đặc điểm của người “phúc mỏng”, mong rằng bạn không có lấy một điều
1. Tự cao, luôn nhìn vào khuyết điểm của người khác
Có người tự cho mình hơn người một bậc, chẳng những khinh thường người khác, mà hễ người ta vừa mở miệng, họ liền thích lập tức phản bác, chỉ ra lỗi lầm của đối phương, khiến người ta khó xử. Nhưng với khuyết điểm của chính mình thì lại cực kỳ bao dung, không cho ai góp ý. Kết quả chỉ khiến bản thân kết oán với người, trở thành kẻ tự cao tự đại kiểu “dã lang dạ lang”. Phản bác người khác, ngoài việc cho thấy tu dưỡng của mình chưa đủ, xét ở góc độ khác, cũng chính là đang hạ thấp bản thân.
Vận mệnh một người xấu đi, thường là vì cái miệng không tốt. Luôn thích nói những lời tiêu cực, rồi tự hành vi của mình cũng bị ảnh hưởng theo, vận mệnh tự nhiên ngày càng khổ.
2 Tham lam
“Lòng người không đủ như rắn nuốt voi.”
Người tham lam, dù có bạc vạn đầy nhà cũng chẳng biết đủ, vẫn cảm thấy mình khổ mệnh. Làm người phải biết đủ thì mới thường vui; người không biết đủ, cuối cùng thường rơi vào bẫy lợi ích, càng tham thì lại càng chìm sâu.
Người tham lam, dù có bạc vạn đầy nhà cũng chẳng biết đủ, vẫn cảm thấy mình khổ mệnh. Ảnh internet.
3. Thích so bì
Có người lòng so đo rất nặng, luôn ganh tỵ khi thấy người khác hơn mình. Nhưng thực tế, ai cũng đều “kém hơn người này, lại hơn người kia”, đời người vốn không tệ đến vậy.
Người thích so bì thường cũng là người có tấm lòng rất hẹp hòi, không chịu nhìn thấy người khác tốt hơn mình. Khi nhận ra khoảng cách giữa mình và người khác, họ không thể tĩnh tâm suy xét, cũng không chịu khiêm tốn học ưu điểm của người ta. Những người như vậy có khi vốn dĩ mệnh cũng không đến mức quá khổ, nhưng vì lòng dạ hẹp hòi, không dung được người, nên phúc báo ngày càng cạn kiệt.
4. Sĩ diện
Xã hội ngày nay tràn ngập chủ nghĩa vụ lợi, nhiều người cho rằng muốn thành công thì phải sĩ diện và “mặt dày”. Khi một người sống chỉ vì sĩ diện, họ buộc phải làm vừa lòng người khác, trở thành kẻ muốn lấy lòng tất cả, cho rằng có như vậy người khác mới nói mình tốt. Nhưng thực tế, những lời hay ý đẹp người ta nói với mình đa phần đều là lời giả lược, chỉ dễ nghe chứ chẳng chân thật mấy.
Người sĩ diện cũng không dám đường hoàng mà đối đãi với người khác; khi bị ức hiếp, cũng chỉ biết nín nhịn nuốt giận. Cũng vì sĩ diện, nên lúc giao tiếp với bạn bè, người thân, họ thường thích tỏ ra rộng rãi, luôn muốn cho người khác được lợi, nhưng lại không biết từ chối đúng lúc, khiến cuộc sống của chính mình càng ngày càng vất vả.
4. Dễ nổi nóng, dễ bực bội
Người không thể tĩnh tâm thì tâm trạng dễ bồn chồn, dễ bị cơn giận chi phối. Chỉ cần gặp việc không vừa ý, họ liền bực bội khó chịu, vì nóng nảy mà không thể nhìn nhận mọi việc một cách lý tính, càng không thể nghĩ trước nghĩ sau.
Người không thể tĩnh tâm thì tâm trạng dễ bồn chồn, dễ bị cơn giận chi phối. Ảnh internet.
Loại người này vì dễ bốc đồng mà đánh mất lý trí, nên khi làm việc rất dễ mắc sai lầm; vừa sai, tính khí lại nổi lên, càng khiến họ thêm hấp tấp. Lâu dần tạo thành vòng luẩn quẩn: hiệu quả công việc giảm sút, các mối quan hệ cũng trở nên tệ hại, xung đột và mâu thuẫn với người khác tăng lên. Những phiền não do chính mình gây ra ngày càng nhiều, cuộc đời lại càng kém yên bình.
Những ai có các đặc điểm trên nhất định phải sửa đổi những tính xấu ấy, như vậy mới không làm tiêu hao trước phần phúc báo mà mình đang có.
Tào Tuyết Cần 曹雪芹 (4/4/1710 - 10/6/1765) là một tiểu thuyết gia vĩ đại người Trung Quốc, tác giả của cuốn tiểu thuyết Hồng lâu mộng, một trong tứ đại kỳ thư của văn học cổ điển Trung Quốc.
Gia đình thế hệ trước của Tào Tuyết Cần là một gia đình quan lại thuộc tầng lớp đại quý tộc thời nhà Thanh Trung Quốc. Từ đời tổ đến đời cha của ông đã thay nhau giữ chức “Giang ninh chức tạo” là một chức quan to thu thuế trong triều đình. Năm lần vua Khang Hy tuần du phương Nam thì bốn lần ở lại nhà họ Tào. Ông nội ông là Tào Dần, một nhà văn xuất sắc vùng Giang Ninh. Đến đời của ông tất cả sự giầu sang quyền quý của gia đình đã trở thành quá khứ. Gia đình ông bị mắc nạn. Ông sống trong nghèo khổ, phải đưa gia đình đi khắp nơi để mưu sinh. Mười năm cuối đời ông đã dồn toàn bộ tâm huyết và tinh thần vào để tạo nên kiệt tác Hồng lâu mộng.
Đầu năm 1868, nhiều tờ báo trên khắp nước Mỹ đồng loạt đưa tin rằng một nhà phát minh trẻ tuổi đến từ New Jersey tên Zadock Dederick “chế tạo ra một con người".
Đầu năm 1868, nhiều tờ báo trên khắp nước Mỹ đồng loạt đưa tin rằng một nhà phát minh trẻ tuổi đến từ New Jersey tên Zadock Dederick “đã chế tạo ra một con người, vận hành bằng hơi nước. Nó được mô tả là có thể thực hiện một số chức năng quan trọng nhất của một con người.
Khi Zadock Dederick chế tạo ra một cỗ máy gọi là "người cơ khí”, báo chí đặt biệt danh cho ông là “Frankenstein mới”. Đến tháng 3, tin tức này đã lan rộng đến mức người dân New York xếp hàng dài trên đại lộ Broadway để được tận mắt chứng kiến điều kỳ diệu.
Người máy hơi nước Newark
Zadock Dederick (cũng có tài liệu ghi là Zadoc) khi đó là một thợ cơ khí và chế tạo khuôn ở độ tuổi 20. Ông dành nhiều năm để phát triển nguyên mẫu “người cơ khí”. Ông mở xưởng trưng bày ngay đối diện nơi từng là Bảo tàng Mỹ thuật P.T. Barnum ở Hạ Manhattan. Vé vào cửa xưởng có giá 25 xu.
Bên trong, “người máy hơi nước” được trưng bày cho khách tham quan. Ông ta trông giống nhân vật thường được lấy làm biểu tượng của trò chơi Monopoly (cờ tỷ phú), chỉ khác là cơ thể mập mạp được tạo nên bằng máy móc, có còi hơi thay cho miệng, động cơ giấu trong lồng ngực to như thùng phi, và một ống khói đội trên đầu như mũ chóp cao thật.
Hình nhân nặng gần 250 kg này vận hành bằng động cơ hơi nước 4 mã lực, có thể kéo xe kéo hoặc xe ngựa. Đôi chân khớp kép cho phép di chuyển linh hoạt. Ngoại hình cũng được chăm chút theo hình dáng “quý ông” với găng tay, áo khoác lịch sự và khuôn mặt trắng men kèm bộ ria mép rậm.
Dederick kỳ vọng phát minh của mình có thể phục vụ giao thông công cộng hoặc lao động, ví dụ thay thế ngựa. Cả người máy và xe kéo nặng khoảng 1 tấn, chi phí chế tạo khoảng 3.000 USD (tương đương hơn 70.000 USD năm 2025).
Hình ảnh mô tả ứng dụng của người máy hơi nước Newark.
Ông đã cùng cộng sự Isaac Grass ấp ủ, xây dựng và tinh chỉnh cỗ máy trong nhiều năm. Người máy này được gọi là Steam Man of Newark (người hơi nước ở Newark), nhưng người thợ đặt biệt danh cho nó là “Daniel Lambert", theo tên một cai ngục Anh thế kỷ 18 nổi tiếng với cân nặng hơn 300 kg.
Tờ New York Express khi đó chỉ chê duy nhất một điểm ở robot này: “Vào sáng sớm, ông ta xuất hiện khá lôi thôi – và… không mặc quần".
“Frankenstein mới”
Phát minh này không chỉ để giải trí. Nhiều người ủng hộ cho rằng nó có thể thay thế hoàn toàn ngựa kéo. Tờ The Friend năm 1868 viết rằng cỗ máy có thể “đi hoặc chạy theo lệnh, theo bất kỳ hướng nào, gần như ở bất kỳ tốc độ nào, kéo theo tải trọng mà bình thường phải cần đến ba con ngựa khỏe mới làm nổi".
Trong bối cảnh công nghiệp hóa, mở rộng lãnh thổ và di dân tăng nhanh, người máy hơi nước này trở thành biểu tượng của thay đổi. “ Chỉ cần 9 kg áp suất hơi là ông ta có thể vận hành ”, Dederick nói trên tờ The St. Louis Republic, “và 20 xu tiền than là đủ cho cả ngày” . Đây là "nhân công" lao động không biết mệt, khỏe hơn cả người và ngựa, vừa hứa hẹn lợi ích cho giới giàu có, vừa gợi liên tưởng khó chịu đến chế độ nô lệ.
Phản ứng với phát minh này rất đa dạng. Giới khoa học khuyên nên kiên nhẫn, Scientific American nhận định phát minh “dù có triển vọng nhưng còn xa mới hoàn thiện”.
Phóng viên Flag Of Our Union gọi Dederick là “Frankenstein mới.” Trong khi đó, American Artisan and Patent Record lại chế nhạo: “Năm phụ nữ đã viết thư đặt mua người chồng bằng gang này, và một quý ông thì hỏi mua vợ".
Hình ảnh thực tế của người máy hơi nước Newark.
Sự thật hay viễn tưởng?
Là nhà phát minh trẻ, Dederick đại diện cho hình mẫu “tự lập” kiểu Mỹ – nơi tài năng và lợi nhuận có thể đến với bất kỳ công dân bình thường nào. Vậy cỗ máy của Dederick thật sự có công dụng hay chỉ là một trò gợi mở viễn cảnh tương lai?
Báo chí năm 1868 ghi nhận rằng vị trí địa điểm đặt robot của tận dụng ngay “cơn sốt hỏa hoạn” khi bảo tàng đối diện vừa bị cháy và vẫn đang thu hút sự chú ý. Tuy nhiên, mỗi khi có yêu cầu về việc trình diễn đầy đủ khả năng của robot này thì những người tổ chức luôn có lý do ngăn cản – hoặc căn phòng quá nhỏ, hoặc công ty bảo hiểm phản đối.
Kết cục, người máy Newark chỉ tồn tại trong thời gian ngắn. Chưa đầy một năm sau, tờ Monmouth Democrat ở New Jersey gọi đây là một “trò bịp tai hại”, cho biết cỗ máy đã được rao bán. Và robot này cũng chưa bao giờ đi được trên đường như tin đồn. Tuy vậy, di sản nó để lại là rất to lớn – dù không như Dederick mong muốn.
Trong bối cảnh tỷ lệ biết chữ tăng, in ấn giá rẻ, bản sắc Mỹ toàn cầu hóa và tiểu thuyết giá rẻ (dime novel) đang thịnh hành, Người máy hơi nước trở thành chất liệu tuyệt hảo cho các câu chuyện phiêu lưu.
Năm 1868, nhà văn Edward Ellis mượn nguyên mẫu này, kể cả mũ ống khói bằng sắt tán đinh và những chàng trai phát minh gan dạ, để viết tiểu thuyết Steam Man of the Prairies. Tác phẩm này có ảnh hưởng to lớn đến văn học giả tưởng, văn hóa steampunk và thể loại Edisonade – những câu chuyện xoay quanh các nhà phát minh trẻ cùng sáng chế của họ. Bằng cách hư cấu hóa phát minh của Dederick, Ellis đã góp phần đặt nền móng cho văn học khoa học viễn tưởng hiện đại.
Từng là biểu tượng công nghệ toàn cầu, Nhật Bản nay loay hoay với máy fax và con dấu thủ công trong cuộc đua số hóa.
Liệu Nhật Bản có từ bỏ máy fax không? (Nguồn: CNN)
Khi nhắc đến Tokyo, người ta thường hình dung những tòa nhà chọc trời rực rỡ ánh đèn neon, hệ thống tàu cao tốc hiện đại, hay những bộ phim viễn tưởng như Akira và Ghost in the Shell mô tả một Nhật Bản tương lai đầy robot và hình ảnh ba chiều. Tuy nhiên, thực tế đời sống thường nhật lại khác xa: Máy fax, đĩa mềm và con dấu cá nhân hóa (hanko) vẫn tồn tại dai dẳng – những công cụ đã biến mất ở hầu hết các quốc gia tiên tiến.
Sự chậm trễ trong số hóa và bộ máy hành chính rườm rà khiến người dân gặp nhiều bất tiện. Một người dùng Facebook từng ví von: “Các ngân hàng Nhật Bản là cánh cổng dẫn đến địa ngục”, kèm theo lời mỉa mai: “Có lẽ gửi fax sẽ giúp ích.”
Từ đỉnh cao công nghệ đến tụt hậu
Trong thập niên 1970–1980, Nhật Bản từng là biểu tượng công nghệ toàn cầu với những cái tên như Sony, Toyota, Panasonic và Nintendo. Các sản phẩm như máy nghe nhạc Walkman hay trò chơi Mario Bros đã trở thành biểu tượng văn hóa.
Tuy nhiên, khi thế giới chuyển sang nền kinh tế phần mềm và internet, Nhật Bản – vốn mạnh về phần cứng – đã chậm thích ứng. Theo ông Daisuke Kawai, Giám đốc Chương trình Đổi mới Chính sách và An ninh Kinh tế tại Đại học Tokyo, Nhật Bản không đầu tư đủ vào công nghệ thông tin và truyền thông, dẫn đến sự suy thoái của ngành điện tử và sự chảy máu chất xám sang các công ty nước ngoài.
Nhân viên tại một công ty nhận đơn đặt hàng qua fax và điện thoại tại Tokyo vào năm 2013. (Nguồn: New York Times)
Hệ quả là chính phủ thiếu hiểu biết kỹ thuật số, lực lượng lao động công nghệ bị thiếu hụt, và các cơ quan nhà nước triển khai chiến lược CNTT rời rạc, dẫn đến sự phụ thuộc vào giấy tờ và con dấu thủ công.
Ông Kawai cho rằng: “Các công ty Nhật Bản nổi tiếng với văn hóa ngại rủi ro, hệ thống phân cấp dựa trên thâm niên... và quy trình ra quyết định chậm chạp, dựa trên sự đồng thuận - tất cả những điều này đã cản trở sự đổi mới".
Thêm vào đó, tỷ lệ người già cao khiến xã hội ngờ vực công nghệ mới, lo ngại gian lận kỹ thuật số và vẫn chuộng phương pháp truyền thống.
Theo Jonathan Coopersmith, Giáo sư danh dự ngành Lịch sử tại Đại học Texas A&M, các doanh nghiệp nhỏ không thấy cần thiết phải chuyển từ fax sang máy tính, vì “fax vẫn hoạt động tốt và mọi người đều dùng nó.” Các tổ chức lớn như ngân hàng hay bệnh viện thì lo ngại gián đoạn dịch vụ khi chuyển đổi.
Việc số hóa cũng đòi hỏi thay đổi hàng nghìn quy định pháp lý – một thách thức mà các nhà lập pháp không mấy mặn mà, vì đây không phải là vấn đề thu hút cử tri.
Con dấu hanko được đóng trên một chứng từ ngân hàng tại Tokyo, Nhật Bản. (Nguồn: Getty Images)
Đại dịch buộc phải thay đổi
Sự lạc hậu kỹ thuật số của Nhật Bản trở nên rõ ràng trong đại dịch COVID-19. Chính quyền không có công cụ số để xử lý khủng hoảng, dẫn đến quá tải. Mãi đến tháng 5/2020, Bộ Y tế mới ra mắt cổng thông tin trực tuyến để báo cáo ca nhiễm – thay cho fax, điện thoại và email.
Một ứng dụng theo dõi tiếp xúc gặp lỗi kéo dài nhiều tháng. Việc học và làm từ xa gặp khó khăn vì nhiều người chưa từng dùng Zoom hay dịch vụ chia sẻ tệp. Năm 2022, một thị trấn vô tình chuyển toàn bộ quỹ cứu trợ COVID-19 khoảng 46,3 triệu yên (322.000 USD) vào tài khoản một cá nhân. Sự nhầm lẫn bắt nguồn từ việc ngân hàng được cung cấp cả đĩa mềm chứa thông tin và mẫu đơn yêu cầu bằng giấy - nhưng đến khi các nhà chức trách nhận ra sai sót của mình, người đàn ông này đã đánh bạc gần hết số tiền.
Tình hình trở nên tồi tệ đến mức có lúc, Takuya Hirai - người được bổ nhiệm vào vị trí Bộ trưởng Chuyển đổi Số mới được thành lập vào năm 2021 - đã mô tả cách xử lý đại dịch của đất nước là một "thất bại về mặt kỹ thuật số".
Từ năm 2021, Cơ quan Kỹ thuật Số được thành lập để thúc đẩy số hóa. Theo Giáo sư Coopersmith, đây là kết quả của “sự kết hợp giữa nỗi sợ hãi và cơ hội.” Cơ quan này triển khai thẻ an sinh xã hội thông minh, thúc đẩy hạ tầng đám mây, và tuyên bố chiến thắng trong “cuộc chiến chống đĩa mềm” vào tháng 7 năm ngoái – loại bỏ hơn 1.000 quy định liên quan.
Tuy nhiên, vẫn có những khó khăn ban đầu. Một lần, chính phủ yêu cầu người dân góp ý về siêu dữ liệu qua bảng tính Excel gửi email – khiến dư luận phản đối. Bộ trưởng Kỹ thuật Số Taro Kono sau đó cam kết sẽ dùng biểu mẫu trực tuyến.
Nhiều con dấu tên hanko được trưng bày tại một cửa hàng hanko ở Quận Toshima, Tokyo. (Nguồn: AP)
Tương lai số hóa của Nhật Bản
Theo ông Kawai, các công ty đang nhanh chóng bắt kịp, thuê chuyên gia bên ngoài để cải tổ hệ thống. Masahiro Goto, thành viên nhóm chuyển đổi số tại Viện Nghiên cứu Nomura (NRI), cho biết nhiều doanh nghiệp “háo hức tiến lên nhưng không biết bắt đầu từ đâu.” Họ vẫn dùng hệ thống cũ, cần hỗ trợ để chuyển đổi.
Nhu cầu tư vấn số hóa tăng mạnh trong 5 năm qua, vì các công ty Nhật Bản từng thuê ngoài CNTT, nay thiếu kỹ năng nội bộ để tự số hóa.
“Về cơ bản, họ muốn hoạt động hiệu quả hơn, và tôi tin rằng họ muốn chủ động áp dụng công nghệ số như một phương tiện sinh tồn,” ông Kawai nhận định. Với dân số giảm, cải thiện năng suất là điều tất yếu.
Biển báo thanh toán không dùng tiền mặt bên ngoài một cửa hàng ở quận Omotesando thời thượng của Tokyo. (Nguồn: Getty Images)
Dù có sự phản đối – như 400 ý kiến phản đối việc loại bỏ máy fax trong chính phủ năm 2021 – các chuyên gia vẫn lạc quan. Ông Kawai dự đoán Nhật Bản có thể bắt kịp một số nước phương Tây trong vòng 5 - 10 năm tới.
Công chúng cũng đang khao khát số hóa, với nhiều doanh nghiệp chấp nhận thanh toán không tiền mặt và triển khai dịch vụ trực tuyến. “Tôi chắc chắn rằng người trẻ và công chúng nói chung đều muốn số hóa càng nhanh càng tốt,” ông Kawai nói.
