Michael Fradley và Andrea Zerbini
Hai nhà khảo cổ học của Đại học Oxford thường thấy họ làm việc hiệu quả hơn sau giờ làm việc, khi văn phòng đã vắng người và không có cuộc gọi điện thoại hay email nào làm họ mất tập trung.
Cả hai đều là chuyên gia về Trung Đông, đã tham gia một dự án liên quan đến hình ảnh vệ tinh của Israel và Bờ Tây được hai năm thì nhận thấy điều gì đó kỳ lạ.
Tiến sĩ Fradley cho biết: "Ngay từ đầu, chúng tôi đã biết là có vấn đề".
Họ đang cố gắng truy cập vào những bức ảnh chụp ở Israel nhưng nhận thấy tất cả đều bị mờ và chất lượng không đủ cao để có thể nhìn thấy bất kỳ chi tiết nào trên mặt đất mà họ đang tìm kiếm.
Những bức ảnh vệ tinh gần đây cho thấy Trung tâm nghiên cứu hạt nhân Shimon Peres Negev dường như đang được mở rộng. ( Planet Labs Inc qua AP )
Hình ảnh vệ tinh mờ của Israel
Khi đó họ không biết, nhưng Tiến sĩ Fradley và Tiến sĩ Zerbini đã vướng vào một quy định mơ hồ của Hoa Kỳ được gọi là Tu chính án Kyl-Bingaman, quy định này buộc chính phủ Hoa Kỳ phải làm mờ hình ảnh vệ tinh chỉ trên Israel và Lãnh thổ Palestine.
Trong Chiến tranh Lạnh, chương trình vệ tinh của Hoa Kỳ vừa mang tính chính trị vừa mang tính thực tiễn. Vào thời điểm đó, việc Israel vận động hành lang Quốc hội Hoa Kỳ, với lập luận rằng việc cho phép tiếp cận công khai hình ảnh vệ tinh sẽ gây nguy hiểm cho an ninh quốc gia, đã dẫn đến việc thông qua một tu chính án ít được biết đến vào cuối thiên niên kỷ.
Đối với Michael Fradley, hình ảnh vệ tinh mờ đã hạn chế công việc của các nhà khảo cổ học, chuyên gia khí hậu và các nhóm nhân đạo. ( Facebook: Michael Fradley )
Do nhiều hệ thống vệ tinh thương mại lớn nhất thế giới từ lâu đã thuộc sở hữu của các công ty Mỹ, điều này có nghĩa là trong nhiều thập kỷ, hình ảnh vệ tinh về Israel trên các trang web như Google Earth đã bị làm mờ.
Theo hai nhà nghiên cứu, dường như không có nhiều thông tin về vấn đề này trên Internet và tình huống này đặt ra một thách thức thú vị.
Vì vậy, trong nhiều buổi tối năm 2017, cặp đôi này đã bắt tay vào làm việc để cố gắng tìm cách tiếp cận hình ảnh vệ tinh chi tiết cần thiết cho nghiên cứu khảo cổ học của họ.
Làm việc tại văn phòng khiêm tốn của họ trong khuôn viên trường, họ lướt qua mọi ngóc ngách của web, lướt qua hàng loạt báo cáo đã được giải mật và vô số bài báo cắt ra.
Đột nhiên, Tiến sĩ Fradley và Tiến sĩ Zerbini thấy mình đang ở trong một lãnh địa vừa quen thuộc vừa xa lạ — công việc này mang lại cho họ cảm giác hồi hộp như khi săn tìm kiến thức mới.
Nhưng nó cũng cho họ cảm giác mình là một phần của một thế lực ngầm nào đó. Họ đã trở thành những thám tử internet đang tìm kiếm câu trả lời cho một chủ đề rất khác so với công việc hàng ngày của họ.
Sau khi phát hiện ra điều gì ẩn sau những bức ảnh mờ, Andrea Zerbini (trong ảnh) và đồng nghiệp đã tìm kiếm trên internet bất kỳ manh mối nào để có được những hình ảnh vệ tinh chất lượng tốt hơn. ( Cung cấp: Tiến sĩ Andrea Zerbini: Tưởng nhớ )
"Chúng tôi là nhà khảo cổ học", Tiến sĩ Fradley cười.
"Chúng tôi thực sự không biết gì về luật không gian."
Cuối cùng, sau hai tuần đau đầu suy nghĩ, cặp đôi này đã có bước đột phá.
Một lỗ hổng của Pháp để giải cứu
Lúc đầu, giải pháp có vẻ hiển nhiên đến mức Tiến sĩ Fradley nghĩ ngay rằng họ đã mắc sai lầm.
Cặp đôi này đã phát hiện ra rằng có những công ty khác cũng sản xuất hình ảnh vệ tinh, với chi phí phải trả. Trong số đó có Airbus, một công ty hàng không vũ trụ của Pháp, một trong những công ty đầu tiên không phải của Mỹ sản xuất hình ảnh vệ tinh độ phân giải cao của Israel và Lãnh thổ Palestine, không bị ràng buộc bởi Tu chính án Kyl-Bingaman.
Cho đến khi các quy tắc thay đổi, nhiều hình ảnh về Trung tâm nghiên cứu hạt nhân Shimon Peres Negev được chụp vào những năm 1950 và 1960. ( Wikimedia Commons: Vệ tinh trinh sát KH-4 CORONA của Mỹ, )
Sau khi có được những bức ảnh vệ tinh rõ nét hơn, Tiến sĩ Fradley và Tiến sĩ Zerbini bắt đầu công bố những phát hiện của mình và viết thư cho Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia Hoa Kỳ, cơ quan quản lý hệ thống vệ tinh, để thông báo về phát hiện này.
Theo Tu chính án Kyl-Bingaman, hình ảnh vệ tinh của Israel phải "không được chi tiết hoặc chính xác hơn hình ảnh vệ tinh của Israel có sẵn từ các nguồn thương mại".
Vào tháng 7 năm 2020, sau một thời gian cân nhắc, Tu chính án Kyl-Bingaman đã được cập nhật một cách lặng lẽ để loại bỏ ngoại lệ đối với Israel.
Để đáp lại, người đứng đầu chương trình không gian của Bộ Quốc phòng Israel đã trả lời một đài phát thanh Israel rằng "chúng tôi luôn muốn được chụp ảnh ở độ phân giải thấp nhất có thể".
Công trình của Tiến sĩ Zerbini (trong ảnh) và Tiến sĩ Fradley đã giúp cho một cơ sở hạt nhân bí mật của Israel cuối cùng cũng được nhìn thấy. (Nguồn: Tiến sĩ Andrea Zerbini: Tưởng nhớ)
"Luôn luôn tốt hơn khi được nhìn thấy một cách mờ nhạt, thay vì nhìn thấy một cách chính xác", Amnon Harari phát biểu vào tháng 7.
Sự thay đổi luật lệ này đã mở ra những cơ hội hoàn toàn mới cho nghiên cứu khoa học và môi trường mà trước đây là không thể.
Nhưng nó cũng dẫn tới một số khám phá bất ngờ.
Bí ẩn của cơ sở hạt nhân
Tại Dimona, một thành phố nhỏ nằm trong sa mạc Negev ở miền nam Israel, có một nhà máy điện hạt nhân được xây dựng bí mật lần đầu tiên vào những năm 1950.
Israel duy trì chính sách được gọi là "mơ hồ hạt nhân", nghĩa là không xác nhận cũng không phủ nhận sự tồn tại của chương trình hạt nhân và không phải là bên ký kết Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân.
Không phận phía trên cơ sở này bị đóng đối với máy bay bay qua.
Nhưng nếu một chiếc máy bay bay qua, hành khách sẽ nhìn thấy bên dưới họ là một tập hợp các tòa nhà thấp bé nằm dọc theo một mạng lưới các con đường, tất cả đều được bao quanh bởi cát.
Trong nhiều thập kỷ, bố cục đó hầu như không thay đổi.
Nhưng vào tháng 2, một nhóm chuyên gia hạt nhân quốc tế đã nhận thấy "sự xây dựng mới đáng kể" từ việc phân tích hình ảnh vệ tinh có sẵn trên thị trường
Hình ảnh đó mới được công bố gần đây thông qua việc nới lỏng Tu chính án Kyl-Bingaman.
Israel có chính sách không xác nhận cũng không phủ nhận việc sở hữu vũ khí hạt nhân. ( Planet Labs Inc. qua AP )
Ngay sau đó, hãng thông tấn Associated Press đã có được những bức ảnh có độ phân giải cao về cơ sở Dimona do công ty Planet Labs của Mỹ sản xuất - chỉ có được kể từ khi Tu chính án Kyl-Bingaman được nới lỏng - cho thấy một khu khai quật mới có kích thước bằng một sân bóng đá.
Daryl Kimball của Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí có trụ sở tại Hoa Kỳ đã nói với hãng thông tấn Associated Press vào thời điểm đó rằng: "[Những] việc chính phủ Israel đang làm tại nhà máy vũ khí hạt nhân bí mật này là điều chính phủ Israel phải công khai".
Andrea Zerbini chưa bao giờ nhìn thấy thành quả lao động của mình
Ngày nay, Tiến sĩ Fradley vẫn là nhà khảo cổ học tại Đại học Oxford và luôn nhớ lại câu chuyện hình ảnh vệ tinh mà ông đã góp phần định hình với sự yêu mến.
"Đó thực sự là khoảnh khắc hạnh phúc", ông nói khi nhớ lại ngày chính phủ Hoa Kỳ thông báo với ông rằng các quy định đang thay đổi.
"Nhưng nó lại nhuốm màu buồn bã thực sự."
Năm 2018, cộng sự nghiên cứu và đồng nghiệp của ông là Andrea Zerbini đã qua đời sau cuộc chiến với căn bệnh ung thư gan hiếm gặp.
Tiến sĩ Fradley cho biết: "Ông ấy là người duy nhất thực sự hiểu được những sắc thái và nỗ lực mà chúng tôi đã bỏ ra".
Tiến sĩ Zerbini qua đời vào năm 2018 sau cuộc chiến với căn bệnh ung thư gan. ( Nguồn: Tiến sĩ Andrea Zerbini trong Memorium )
Trong cáo phó của Tiến sĩ Zerbini, Tiến sĩ Fradley đã bày tỏ lòng kính trọng đối với người bạn và đồng nghiệp của mình.
Ông viết: "Công việc điều tra một văn bản luật [vệ tinh] mơ hồ của Hoa Kỳ vào đầu năm 2017 thực sự in sâu trong tâm trí tôi khi nghĩ về thời gian chúng tôi làm việc cùng nhau".
"Chúng tôi vô cùng tự hào về công việc mình đã làm."
Tom Joyner / Nguồn: abc.net.au
(LKH)
Link tham khảo: