Trong đời sống tinh hoa của người Việt, các ngày lễ truyền thống luôn đóng vai trò quan trọng trong việc gắn kết gia đình, cộng đồng và cả tâm linh mỗi cá nhân. Một trong những ngày được nhắc đến nhiều đó chính là rằm tháng 10, một dịp có nhiều ý nghĩa đặc biệt để cảm tạ trời đất, thương nhớ tổ tiên và hướng về những giá trị tâm linh. Vậy, rằm tháng 10 là ngày gì? Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu một cách chi tiết về nguồn gốc, các phong tục tổ chức lễ cúng, cũng như những thông tin liên quan về nghỉ lễ của người lao động trong tháng 10 âm lịch.
Rằm tháng 10 là ngày gì trong văn hóa Việt Nam?
Rằm tháng 10 âm lịch, diễn ra vào ngày 15 tháng 10 âm lịch hàng năm, được biết đến với tên gọi chính thức là Tết Hạ Nguyên. Đây là một trong ba ngày rằm lớn quan trọng nhất trong năm của người Việt, bên cạnh Rằm Thượng Nguyên (rằm tháng Giêng) và Rằm Trung Nguyên (rằm tháng Bảy).
Tết Hạ Nguyên còn có nhiều tên gọi khác như Tết Cơm mới, Lễ mừng lúa mới, hay Tết Song Thập. Những tên gọi này đều thể hiện bản chất của ngày lễ - một dịp để người dân ăn mừng và tạ ơn cho vụ mùa bội thu.
Rằm tháng 10 âm lịch năm 2025 sẽ rơi vào khoảng đầu tháng 11 năm 2025 theo lịch dương.
Nguồn gốc và ý nghĩa sâu sắc của Tết Hạ Nguyên
Khi tìm hiểu rằm tháng 10 là ngày gì, chúng ta không thể bỏ qua nguồn gốc lịch sử và ý nghĩa tâm linh của ngày lễ này. Theo quan niệm truyền thống của người Việt, rằm tháng 10 là ngày vua Hạ Vũ giải tai ách cho nhân sinh, do đó còn được gọi là "Hạ Nguyên Giải Ách Thuỷ Quan Ðại Ðế Thắng Hội" hay "Hạ Nguyên Thuỷ Quan Thánh Ðản".
Trong tín ngưỡng dân gian, người ta tin rằng vào ngày rằm tháng 10, trên Thiên Đình sẽ cử Thần Tam Thanh xuống trần gian để tra xét những việc làm tốt xấu của con người và báo cáo lại với Ngọc Hoàng. Chính vì thế, đây là dịp để mọi người cầu nguyện cho sự bình an, may mắn và tránh được những tai họa.
Ý nghĩa đối với các tầng lớp xã hội
Đối với nông dân và người lao động
Rằm tháng 10 diễn ra vào thời điểm sau vụ thu hoạch chính trong năm, khi mà người nông dân đã hoàn thành việc gặt lúa mùa. Do đó, ngày này mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng như một lễ tạ ơn, nơi người dân thể hiện lòng biết ơn đối với đất trời, thần linh và tổ tiên đã ban cho một vụ mùa bội thu.
Câu ca dao "Rằm tháng Mười, mười người mười quảy" sinh động miêu tả không khí tấp nập, vui tươi của ngày lễ này, khi mọi nhà đều có thực phẩm từ vụ mùa mới để cúng lễ tạ ơn.
Đối với Phật tử và người tu hành
Trong Phật giáo, rằm tháng 10 được coi là một trong tứ trọng ân mà đức Phật đã dạy khi Ngài còn tại thế. Đây là dịp để các Phật tử hướng tâm tu tập, thể hiện lòng tri ân đối với Tam Bảo (Phật - Pháp - Tăng), tổ tiên và cha mẹ.
Ngày này cũng là cơ hội để mọi người kết nối với truyền thống gia đình trong ý nghĩa tri ân và báo ân, nhờ hồng ân chư Phật mười phương gia hộ và tổ tiên ông bà che chở.
Phong tục tập quán trong ngày Tết Hạ Nguyên
Khi hiểu được rằm tháng 10 là ngày gì, việc tìm hiểu các phong tục truyền thống cũng rất quan trọng. Vào ngày này, người dân sẽ sửa soạn các mâm cơm cúng bàn thờ tổ tiên, cúng các vị thần linh đã phù hộ cho mùa màng bội thu và cầu phúc cho gia đình.
Ở một số địa phương, ngày Tết Hạ Nguyên còn được xem là ngày cúng bái để cầu siêu cho linh hồn người thân đã khuất. Sau khi hoàn thành các nghi lễ cúng tạ ơn, cả gia đình sẽ sum họp quanh bếp lửa hồng với một bữa cơm đoàn tụ, ấm cúng, đặc biệt ý nghĩa trong tiết trời se lạnh của mùa đông.
Quy định pháp lý về nghỉ lễ trong ngày rằm tháng 10
Một câu hỏi thường gặp khi tìm hiểu rằm tháng 10 là ngày gì đó là liệu người lao động có được nghỉ làm việc hưởng nguyên lương hay không. Theo quy định tại Điều 112 Bộ luật Lao động 2019, rằm tháng 10 không thuộc danh sách các ngày lễ, tết mà người lao động được nghỉ làm việc hưởng nguyên lương do Nhà nước quy định.
Các ngày nghỉ lễ chính thức bao gồm: Tết Dương lịch, Tết Âm lịch, ngày Chiến thắng, ngày Quốc tế lao động, Quốc khánh và ngày Giỗ Tổ Hùng Vương. Do đó, nếu rằm tháng 10 trúng vào ngày làm việc bình thường, người lao động vẫn phải làm việc và không được nghỉ.
Tuy nhiên, người lao động có thể được phép nghỉ nếu chính sách công ty có quy định riêng hoặc có thể làm đơn xin nghỉ hưởng lương hoặc nghỉ không hưởng lương.
Giá trị văn hóa và tâm linh của Tết Hạ Nguyên
Hiểu được rằm tháng 10 là ngày gì giúp chúng ta nhận thức sâu sắc hơn về giá trị văn hóa truyền thống. Tết Hạ Nguyên không chỉ là một ngày lễ đơn thuần mà còn thể hiện triết lý sống của người Việt - luôn biết ơn và tri ân.
Ngày lễ này khuyến khích mọi người dừng lại trong cuộc sống bận rộn để nhìn nhận lại những gì mình đã có, cảm ơn thiên nhiên, tổ tiên và những người đã giúp đỡ mình. Đồng thời, đây cũng là dịp để gia đình sum họp, gắn kết tình cảm và truyền đạt những giá trị đạo đức tốt đẹp cho thế hệ trẻ.
Sự khác biệt giữa ba ngày rằm lớn trong năm
Trong hệ thống các ngày rằm quan trọng của người Việt, mỗi ngày đều có ý nghĩa riêng biệt. Rằm Thượng Nguyên (rằm tháng Giêng) tập trung vào việc cầu may mắn cho năm mới, Rằm Trung Nguyên (rằm tháng Bảy) là dịp cúng cô hồn và cầu siêu cho các linh hồn, còn Rằm Hạ Nguyên (rằm tháng 10) chú trọng vào việc tạ ơn và tri ân.
Tạm kết
Qua những thông tin trên, chúng ta đã có câu trả lời đầy đủ cho câu hỏi rằm tháng 10 là ngày gì. Tết Hạ Nguyên không chỉ là một ngày lễ truyền thống mà còn là biểu tượng của lòng biết ơn, tinh thần tri ân và giá trị gia đình trong văn hóa Việt Nam. Dù thời đại có thay đổi, những giá trị cốt lõi này vẫn luôn được gìn giữ và truyền nối qua các thế hệ.
Tuấn Vương / Theo: FPTshop
