Tại Skagway, Alaska, búp vân sam có thể được dùng thay cho tiền mặt
Nhưng thay vì rút ví ra, hướng dẫn viên của công ty du lịch Klondike Tours đặt một bao búp vân sam trên quầy bar để trả tiền.
Sử dụng như tiền tệ
Đó là vì ở thị trấn này, sự dồi dào thứ sản vật mà ông có thể thu lượm được từ những cây gần Công viên Lịch sử Quốc gia Cơn sốt Vàng Klondike được sử dụng như một loại tiền tệ.
Ngôi làng này, với dân số thường trực quanh năm chưa tới 1.000 người, nằm ở nơi rất xa xôi - nó cách Juneau khoảng 100 dặm về phía bắc và cách Anchorage 800 dặm về phía đông nam.
Mặc dù những người tìm vàng đã lập ra Skagway trong cơn sốt vàng vào cuối Thế kỷ 19, ngày nay những thỏi của cải được bứt ra từ rừng cây chứ không cần phải đãi hay đào như vàng. Mặc dù búp vân sam - những chiếc búp lá kim mọc ra trên đầu cành cây vân sam - chỉ có thể được dùng thay thế tiền mặt ở hãng bia Skagway, việc trao đổi búp vân sam lấy thực phẩm, củi đốt hay cà phê (vốn được các tàu hàng giao mỗi tuần một lần) không phải là chuyện hiếm.
Vào lúc bảy giờ một buổi sáng thứ Sáu trong tháng Tư, tôi bước lên phà LeConte trong chuyến du hành trên sông kéo dài bảy tiếng đồng hồ ngược dòng Inside Passage (tức 'đường trong') từ Juneau đến Skagway.
Các công nhân thời vụ ngồi đầy chiếc phà để báo cáo ca làm việc đầu tiên của họ với các công ty sở tại vào lúc mùa đi chơi bằng thuyền sắp sửa đến.
Một nhóm những người trong độ tuổi 20 và 30 đang chơi bài xì phé trên căn tin trên tàu - trước tiên cược bằng những gói chất tạo ngọt Sweet'N Low và sữa bột, sau đó là tiền thật. Nhưng nếu ai đó cần thêm tiền mặt, tôi nói với họ, luôn luôn có lựa chọn là hái búp vân sam để trao đổi.
"Ồ, tôi đã nghe về truyền thuyết đó," Kevin Courtain, một thanh niên dong dỏng cao 26 tuổi đến từ bang Oregon và đang trở lại Alaska trong mùa thứ ba để làm hướng dẫn viên du lịch, nói. "Tôi đoán nó cũng không khác lắm so với những gì đã xảy ra ở đây trong quá khứ. Anh có thể đổi vàng của anh để lấy bất cứ thứ gì anh muốn."
Nguồn sống của người dân
Tập quán buôn bán búp vân sam ở Alaska bắt đầu với bộ tộc Tlingit vốn ướp những chiếc lá kim giàu vitamin C này thành trà rất lâu trước khi các nhà thám hiểm người Anh đặt chân đến.
Nhưng thuyền trưởng James Cook, từng đến Alaska vào cuối thập niên 1770, đã có tiếng là pha chế ra một loại bia vân sam đặc trưng để giúp ngăn ngừa chứng scurvy, tức thiếu hụt vitamin C, ở các thủy thủ của ông.
Tính chất kháng khuẩn của chúng cũng khiến búp vân sam được sử dụng rộng rãi trong kem thoa tay, thuốc xoa hay dầu bôi vết cắn của côn trùngViệc thu hoạch phải được thực hiện trong vòng một hoặc hai tuần lễ vào mùa xuân hàng năm, khi búp vân sam đạt đủ độ mềm. Mặc dù chúng có công dụng tốt khi được dùng trong đồ uống, gia vị hay nước sốt, nhưng tính chất kháng khuẩn của chúng cũng khiến chúng được sử dụng rộng rãi trong kem thoa tay, thuốc xoa hay dầu bôi vết cắn của côn trùng.
Khi lên bờ ở Skagway vào buổi chiều đó, tôi tìm đường đến Nhà Củ hành Đỏ, nơi từng là nhà thổ trong thời Sốt Vàng, cung cấp 'tình cảm mặc cả' cho các thợ đào vàng với giá 5 đô la (tiền công một tuần).
Ngày nay, nó là nơi ăn nhậu được nhiều người lui tới, và vào chiều hôm đó ở đó sẽ diễn ra phiên chợ Garden City Market để cho các doanh nhân địa phương bày bán sản phẩm của họ.
Ngay lúc đó tôi đã gặp Annemarie Hasskamp, chủ sở hữu Glacial Naturals, công ty sản xuất các sản phẩm mỹ nghệ như nến, xà bông và dầu từ cây cối khai thác tại chỗ. Tại gian hàng của bà, bà đã đưa cho tôi xem sản phẩm dầu và gia vị nấu ăn từ búp vân sam.
Bởi vì không có nền kinh tế nông nghiệp để mua bán ở Alaska, việc thu hoạch búp vân sam là cách tốt nhất mà người dân ở đây có thể tận dụng thiên nhiên để kiếm lợi nhuận, Hasskamp nói với tôi.
Suốt thời gian cao điểm vào mùa hè, Skagway chào đón khoảng 10.000 khách du lịch đến bằng tàu mỗi ngày - họ đến một phần là để thưởng thức các sản phẩm búp vân sam đa dạng chẳng hạn như loại Bia vàng thương hiệu và kem búp vân sam.
"Búp vân sam là tiền bạc đối với tôi," Hasskamp nói. "Chỉ riêng việc tôi có thể đi ra ngoài, lấy được thứ miễn phí, mà lại là thứ có thể thu hoạch lâu dài và là thứ tôi quan tâm, rồi tôi có thể biến nó thành một món hàng thực phẩm có giá trị gia tăng - những thứ đó đã nâng cao giá trị tiền bạc của búp vân sam đối với tôi."
Trào lưu trao đổi vân sam
Săn tìm búp vân sam phải mất thời gian và công sức, nhưng một lần Hasskamp có thể kiếm được cũng kha khá từ cây vân sam. Bà giải thích sự ưa chuộng các sản phẩm búp vân sam là do phong trào tiêu thụ hữu cơ, nhu cầu muốn có sản vật bản địa và sự hấp dẫn đi kèm của các sản vật lấy từ thiên nhiên hoang dã ở Skagway.
Việc tích trữ búp vân sam có thể cho bạn một lá bài mặc cả hấp dẫn vào những thời điểm khan hiếm, nhất là mùa đông.
"Một số người nói, 'Này, tôi có thêm một túi búp vân sam nữa trong tủ đông, bà có muốn lấy không," Hasskamp nói. "Và ở đây, anh không thể cho đi cái gì đó mà không được đáp trả lại."
Annemarie Hasskamp và cửa hàng Glacial Naturals dùng búp vân sam để làm ra các sản phẩm mang tính nghệ sỹ như dầu bôi râu hay gia vị nấu ănGần Hasskamp, bà Emily Grace Willis, chủ tiệm Maiden Alaska Herbals, kinh doanh mặt hàng dầu xoa tay vân sam và mật ong vân sam - mà khởi thủy bà lập ra để chữa bệnh đau cổ cho các con của bà.
"Đối với tôi, sự tương tác giữa cây cối và con người mang tính tâm linh một chút," bà nói. "Nhưng nếu anh thu lượm thứ gì đó trong hoang dã mà không phải là tài sản của anh, thì khi đó nó giống như là tiền mọc trên cây vậy."
Willis bán các sản phẩm của bà tại các cửa hàng địa phương như Jewell Garden và You Say Tomato, nhưng bà không nhất thiết phải sẵn lòng trao đổi những búp vân sam còn sót lại của mình vốn rất được thèm muốn như người khác. "Tôi sẽ nói là: 'Không đời nào tôi đổi đâu, phải mất nhiều thời gian mới thu hoạch được nhiêu đó'," bà nói.
Bà Mindy Miller, một cư dân sống cả đời ở Skagway có gia đình sở hữu Klothes Rush, một tiệm bán hàng lưu niệm ở trung tâm, cho biết trong vòng vài năm qua, trào lưu búp vân sam đã cất cánh.
Và trong nhóm Trao đổi Skagway trên Facebook, vốn là thị trường chính của thị trấn cho dân địa phương trao đổi hàng và rao bán tất cả các mặt hàng, bà đã chứng kiến những người tìm cách trao đổi búp vân sam.
Gắn chặt văn hóa bản địa
"Tôi nói: 'Cái gì lấy ở đâu?'" bà Miner nhớ lại và cho biết bà đã mơ về thu lượm búp vân sam trong sân vườn nhà. "Đôi lúc tôi nói đùa với ông xã rằng chúng ta nên ra lùng sục trong mảnh đất rộng một mẫu của gia đình để xem có cây vân sam nào không. Tôi không có thời gian rảnh, nhưng chúng ta có thể tận dụng chỗ này để tìm."
Vào đêm đó, trong màn trình diễn của ban nhạc reggae địa phương ở Nhà Củ hành Đỏ, tôi hỏi thăm ông Orion Hanson, một ủy viên hội đồng dân cử ở Skagway. Chỉ mới tuần trước, ông đã đổi gỗ lấy 10 con cá hồi đỏ tươi sống từ một ngư dân, và ông nói rằng loại hình trao đổi như vậy và nền kinh tế búp vân sam chính là một đặc điểm gắn chặt với nền văn hóa địa phương ở đây.
"Skagway là do những người đào vàng sáng lập với sự thôi thúc tinh thần doanh nghiệp và họ đã ở lại thung lũng hẹp này do tinh thần phóng khoáng, tinh thần như anh em một nhà ở đây," Hanson cho biết. "Mối quan hệ cộng đồng đó ngày nay vẫn mạnh mẽ."
Thợ cả ủ bia của Skagway Brewing Co., Trevor Clifford dùng búp vân sam do dân địa phương thu hoạch để làm ra loại bia đặc biệt của hãng, Bia Vàng Búp Vân Sam
Khi tôi bước vào nhà hàng và cơ sở ủ bia mới rộng 18.050 feet vuông của hãng bia Skagway vào ngày hôm sau, thợ cả ủ bia Trevor Clifford đang thí nghiệm một loại bia nhẹ búp vân sam mới cho một lễ hội và tranh tài bia dự định sẽ diễn ra vào đợt cuối tuần cuối cùng của tháng Năm ở thị trấn Haines gần đó.
Vốn từng là thợ ủ bia tại gia, ông Clifford người gốc Minnesota đã từ bỏ một công việc ổn định về bảo trì thiết bị để chuyển đến Skagway vào năm 2007 khi ông được Mike Healy, chủ sở hữu của hãng bia Skagway, tuyển vào.
Mùa xuân năm đó, Clifford, Healy và nhóm của họ đi vào rừng để săn tìm búp vân sam Sitka, vân sam đem và các giống lai để pha chế ra loại bia vàng búp vân sam đầu tiên của họ mà Clifford mô tả là ngọt và có vị chanh với sự thoang thoảng vị việt quất và bạc hà.
Tuy nhiên, họ cần được giúp đỡ thu hoạch. Búp vân sam luôn là một sản vật chính của địa phương và hãng bia bắt đầu chấp nhận chúng như là một phương thức thanh toán.
Từ bia sang tiền
Cho đến năm 2016, tỷ giá trao đổi một cân Anh (453g) búp vân sam tại hãng bia là 4 đô la, hay một pint bia (568ml).
Sau khi nghiên cứu luật rượu bia của tiểu bang, Healy quyết định rằng hãng không thể lấy bia để trả tiền công một cách hợp pháp được, do đó vào năm 2017, họ chuyển sang chế độ trả tiền mặt lấy búp vân sam và tăng mức giá lên là 5 đô la một cân Anh. Tuy nhiên, đa số đều tiêu số tiền đó để mua bia trực tiếp, Clifford nói, và cơ sở ủ bia mới được mở rộng sẽ giúp hãng đáp ứng nhu cầu gia tăng về loại bia vàng búp vân sam.
Gom búp vân sam đã trở thành một cách xây dựng cộng đồng, giúp tiếp sức cho những người làm công thời vụ vốn thường cháy túi khi đến nơi sau khi đã tiêu hết tiền cho hành trình đến Skagway, Clifford nói.
"Họ chỉ mới bắt đầu nhận được khoản lương đầu tiên khi khi búp vân sam bắt đầu mọc ra nhưng số tiền đã được chia ra trang trải tiền nhà, tiền đồ dùng và trả nợ thẻ tín dụng tích lũy suốt dọc đường đến đây. Do đó, mọi người rất hào hứng thu được tiền từ những cây vân sam," Clifford nói.
Búp vân sam có màu xanh huỳnh quang chỉ đati tiêu chuẩn thu hoạch trong vài tuần vào mùa xuân
Mỗi mùa, các nhân viên của hãng bia thu hoạch khoảng 200 cân Anh, còn người dân địa phương thu hoạch thêm 200 cân của riêng họ nữa. Ai cũng có thể tham gia, nhưng điều quan trọng là phải lưu ý rằng búp vân sam hái ở ở Công viên Lịch sử Quốc gia Sốt Vàng Klondike chỉ được dùng cho mục đích cá nhân.
Ở một dải đất trơ trọi phân cách đất giữa của Công ty Quản lý Công viên Quốc gia và đất của Skagway là mọi người có thể hái búp vân sam cho mục đích thương mại, chẳng hạn như bán chúng cho hãng bia.
Giữ gìn truyền thống
Tất nhiên là tôi muốn tự mình trải nghiệm thực tế. Cho nên tôi chỉnh lại vành mũ bắt chước kiểu mũ Stetson vừa mua rồi lái xe 25 phhút tới phần đầu Đường mòn Chilkoot của Công viên Lịch sử Quốc gia Sốt Vàng Klondike, đi tiếp tới vùng đất Skagway đầy cây cối.
Họ nói rằng búp vân sam có màu xanh huỳnh quang như màu Bắc Cực Quang, nhưng sau hai giờ đồng hồ tôi không tìm thấy bất kỳ thứ gì như thế.
Cuối cùng, tôi chấp nhận rằng có lẽ khi đó vẫn là quá sớm, chưa vào mùa, và đành tiếc nuối quay về uống bia tại nhà máy ủ bia.
Tôi trả tiền mặt để mua bia, và làm một hơi thật lớn. Bia có vị chanh, vị cam, và tôi cảm giác như mình đang trong dịp Giáng Sinh.
Tôi sắp phải bắt chuyến phà để rời khỏi thị trấn.
Trên đường đi đến bến phà, tôi tình cờ gặp Si Dennis, một bô lão 71 tuổi thuộc tộc Tlingit sống ở Skagway cả đời và làm việc cho Cơ quan Quản lý Công viên Quốc gia được hơn 35 năm. Ông lão nói với tôi rằng khi còn nhỏ ông từng thu hoạch búp vân sam với ông bà mình.
"Skagway giờ đây khác hơn rất nhiều so với khi tôi lớn lên," ông nói. "Khi tôi lớn lên, khu rừng là nơi tôi tìm thấy tất cả thực phẩm."
Đối với những ai muốn săn tìm búp vân sam thì kiên nhẫn chính là điều cốt yếu, Dennis nói.
Đôi khi phải mất hàng giờ ở trong rừng để thu hoạch được khối lượng lớn. Đi hái vân sam cũng phải có chiến lược: họ không thể hái những búp chưa đủ chín hoặc những búp đã quá chín và đã bị mất nồng độ đường phù hợp. Họ cũng chú ý để đừng hái quá nhiều búp từ bất cứ một cây nào.
Dennis nói thêm rằng điều quan trọng là phải nhận ra rằng hệ thống búp vân sam, vốn là một phần không thể tách rời với nền văn hóa ở đây, cũng là một truyền thống quan trọng cần phải gìn giữ và truyền lại thế hệ sau.
"Anh cần phải tôn trọng tự nhiên và quyền năng của búp vân sam," ông nói. "Bà tôi và ông tôi nuôi tôi khôn lớn với niềm tin rằng nếu anh phá hoại đất đai thì anh sẽ phá hoại đất đai của các thế hệ kế tiếp."
Ross Kenneth Urken
BBC Travel
Link tiếng Anh:
No comments:
Post a Comment