Bé như hạt tiêu hay chỉ là vỏ cây như quế, nhưng có thể là nguyên nhân khai mào những cuộc chiến tranh, chinh phạt, làm thay đổi cả bản đồ thế giới! Chính vì vậy, lịch sử con đường này cần thiết được kể lại trong một bài viết nhiều kỳ.
Chợ Khari Baoli ở Delhi (Ấn Độ) nổi tiếng với những túi thảo quả, gừng, quế, hoa hồi, nghệ… và còn nhiều nhiều loại gia vị khác. Ảnh: Wikipedia
Có lẽ, gia vị được phát hiện từ khi con người biết dùng lửa nấu ăn. Tuy nhiên, phần lớn gia vị từ hơn 4.000 năm trước lại được trồng ở phương Đông. Nếu như Con đường tơ lụa đã kết nối thành công phương Đông và phương Tây thì sau đó, Con đường gia vị được người Ả rập khai mở đầu tiên đã mang gia vị phương Đông đi khắp thế giới.
Gia vị là gì?
Thời cổ đại, gia vị được định nghĩa là tất cả những gì mang lại mùi hương thơm nồng. Có lẽ, khía cạnh nổi bật nhất của gia vị là có thể để lâu mà không bị hỏng hay mất đi mùi, vị đặc trưng.
Có lẽ con người biết sử dụng gia vị từ khi biết dùng lửa nấu ăn. Ở châu Âu, người ta đã tìm thấy gia vị juniper berries (nấu với thịt cừu) hay hạt mù tạt ở các ngôi mộ cổ. Tuy nhiên, những gia vị nổi tiếng nhất thường bắt nguồn từ phương Đông (Ấn Độ hay Đông Nam Á hay ở Mexico và Caribê.
Truyền thuyết về gia vị đầu tiên đến từ người Assyrians (năm 3000 trước Công nguyên). Theo truyền thuyết này, Chúa đã uống rượu mè (vừng) vào đêm trước khi tạo ra trái đất. Sử dụng mè làm gia vị xưa đến nỗi rất khó biết được nguồn gốc xuất xứ của gia vị này, mặc dù, những bằng chứng nghiên cứu về gen cho thấy rằng cây mè bắt nguồn từ tiểu lục Ấn Độ.
Những bằng chứng tiếp theo từ hồ sơ của Ai Cập cho thấy, năm 2600 trước Công nguyên, những công nhân xây dựng kim tự tháp đã được ăn những gia vị châu Á để tăng thêm sức mạnh.
Bằng chứng khảo cổ từ Sumeria (khoảng năm 2400 trước Công nguyên) cũng cho biết: đinh hương đã được phổ biến tại Syria (đinh hương chỉ có thể đến từ đảo Gia vị của Indonesia). Bằng chứng này cho thấy, thương mại về gia vị đã có từ rất xa xưa.
Gần một ngàn năm sau đó, khoảng năm 1550 trước Công nguyên, văn tự của người Ai Cập (Ebers papyrus) có liệt kê các loại gia vị (như quế, cassia- có nguồn gốc từ Đông Nam Á) được sử dụng cho việc ướp xác. Các gia vị như hoa hồi, kinh giới, thì là dành cho việc rửa xác ướp sạch sẽ.
Hồ sơ của Ai Cập cho thấy, một trong những chuyến thám hiểm nổi tiếng nhất của pharaông Hatshepsut (1473–1458 trước CN) là chuyến đi tới Punt (tức Somalia ngày nay) để lấy gia vị và thảo mộc thơm về Ai Cập.
Khám nghiệm xác ướp của Rameses II (mất năm 1213 trước Công nguyên), người ta thấy tiêu sọ đã được chèn vào lỗ mũi. Tất cả những bằng chứng này cho thấy có một mối thương giao giữa Trung Đông và Ấn Độ, Trung Quốc, Đông Nam Á và quần đảo Gia vị của Indonesia.
Con đường hương liệu của người Ả rập
Con đường gia vị nối phương Đông với phương Tây, làm nảy sinh những giấc mơ đế quốc, tạo cầu nối giao thoa giữa các nền văn hoá. Trong ảnh: con đường gia vị (màu xanh). Ảnh: Wikipedia
Khoảng năm 950 trước Công nguyên các thương nhân của Nabataean (phía bắc Ả rập) bắt đầu đi hành hương (caravan) tới Ấn Độ và Trung Hoa bằng lạc đà và lừa. Họ đã khai mở con đường hành hương đầu tiên có tên là Con đường hương liệu (Incense Route).
Tuy nhiên, không giống như Con đường tơ lụa từ Ả rập đến Trung Hoa, con đường hương liệu (Hương lộ) không cố định và tới năm 24 trước CN, thì con đường hương liệu diễn ra chủ yếu trên biển.
Mục tiêu ban đầu của Con đường hương liệu là thu thập gia vị và hương liệu để bán cho Hy Lạp. Khi con đường gia vị dần chuyển sang đường biển hơn là đường bộ thì các thương nhân Ả rập phía Nam càng trở nên tham gia nhiều hơn vào việc buôn bán gia vị.
Sở dĩ người Nabataeans và người Ả rập phía Nam thống trị ngành thương mại gia vị do vị trí của bán đảo Ả rập nằm ở giao lộ của châu Âu, châu Phi và châu Á.
Chắc chắn là cho tới thế kỷ 5, người Ả rập đã thống lĩnh toàn bộ thị trường gia vị với Địa Trung Hải. Để bảo vệ việc kinh doanh của mình, họ đã nghĩ ra nhiều câu chuyện hoang đường liên quan đến huyền thoại các loại gia vị được giao dịch.
Tới thế kỷ thứ hai trước CN, bằng chứng khảo cổ và ngôn ngữ cho thấy các cư dân của Moluccas đã kinh doanh ra rộng tới Trung Hoa, Ấn Độ và người Ả rập phía Tây.
Vào thế kỷ thứ nhất trước CN, thương nhân Ả rập đã đi biển thẳng tới Ấn Độ và người Hoa cũng đi khắp quần đảo Mã Lai để kinh doanh. Con đường gia vị đã diễn ra gần như hoàn toàn bằng đường biển.
Phần lớn giao dịch thương mại diễn ra ở vùng Kerala (Ấn Độ, thủ phủ của sản xuất hạt tiêu). Từ đó, người ta tiến về phía Bắc qua bán đảo Arabian trước khi đi đường bộ tới Bát- đa (Baghdad) rồi gia nhập vào con đường Tơ lụa.
Thương mại gia vị cũng đi về phía tây của bán đảo Arabian và bờ biển Ai Cập. Quaseir-al-Quadim cũng là một cảng quan trọng về gia vị trước đây. Từ đó, gia vị đi về phía đất liền tới Libya, Tây Ban Nha và châu Âu hoặc tới Địa Trung Hải, đầu tiên tới Hy Lạp và sau đó tới Rome (La Mã).
Buôn bán gia vị trên đường biển. Ành minh hoạ: Unessco
Vào năm 332–331 trước CN, sau khi chinh phục Ai Cập, Alexander Đại đế đã nhận thấy Alexandria là một cảng quan trọng để mở rộng kinh doanh gia vị về phía Địa Trung Hải. Mặc dù các thương nhân Ả rập vẫn giàu có nhờ thống trị trong kinh doanh gia vị, cảng Alexandria vẫn sung túc nhờ đánh thuế các mặt hàng gia vị của họ.
Người La Mã ngày càng biết nhiều tới phương pháp nấu nướng của người Hy Lạp bởi rất nhiều đầu bếp Hy Lạp đã trở thành nô lệ của La Mã. Điều này đã biến Rome trở thành nơi tiêu thụ rất nhiều gia vị. Vì vậy, những người La Mã giàu có bắt đầu quan tâm đến nguồn gốc của gia vị.
Cuối cùng, người La Mã đã tìm được con đường ngắn hơn tới Ấn Độ, từ đó giao dịch trực tiếp với Ấn Độ về gia vị, phá vỡ thế độc quyền của người Ả rập.
Hương Tâm
(Theo Bách khoa thư Britanica, www.silkroadspices.ca, www.celtnet.org.uk, Người Đô Thị)
No comments:
Post a Comment