VÀI DÒNG VỀ XÀ TỘC
Rắn là một loại bò sát không chân, mình dài, thân có vảy nhuyễn bóng láng. Rắn được tìm thấy nhiều nơi trên thế giới. Loài bò sát này vắng mặt ở Nam Băng Châu, Greenland, Alaska, Tân Tây Lan (New Zealand), Ái Nhĩ Lan, Băng Ɖảo (Iceland), Hawaii, Cook Island, Cape Verde. Nhìn chung, phần lớn đó là những xứ có khí hậu lạnh.Tiểu bang Hawaii có luật cấm đem rắn vào đảo. Người vi phạm bị phạt tiền và tù.
Rắn thường sống ở những vùng ẩm thấp, cây cỏ rậm rạp. Ɖồng bằng sông Cửu Long, vùng Ɖồng Tháp Mười ở Nam Bộ là nơi có nhiều rắn. Hiện nay trong tỉnh Tiền Giang (Ɖịnh Tường) có trại nuôi rắn Ɖồng Tâm để lấy nọc rắn làm thuốc trị bịnh.
Ɖại cương xà tộc có những đặc điểm sau đây:
- Rắn là loài bò sát không có chân. Rắn có thân mình dài hình ống uốn khúc, linh động khi di chuyển. Mình rắn có nhiều vảy nhuyễn bóng láng.
- Rắn đẻ trứng. Trứng ấp và nở thành rắn con. Cũng có nhiều loài rắn không ấp trứng. Trứng nở nhờ nhiệt của mặt trời. Có nhiều loài rắn đẻ con như rắn chuông mang tên khoa học Crotalus cerastes, gia đình Viperidae; trăn đuôi đỏ tức trăn siết mồi mang tên khoa học Boa constrictor, gia đình Boidae; rắn biển Pelamis platura, gia đình Elapidae v.v.. Nhìn chung rắn có nọc độc đẻ con chiếm 25%, 75% còn lại là rắn đẻ trứng.
- Cặp mắt rắn nhỏ ti hí. Vì vậy người ta cho rằng rắn bị mù.
- Rắn không có tai, nghĩa là không có thính giác. Rắn bắt mồi bằng cách đánh hơi.
- Rắn có lối 200 răng bén nhọn. Răng nanh của rắn truyền nọc độc vào nạn nhân bị rắn cắn.
- Rắn là động vật có máu lạnh (ectothermy), nghĩa là dựa vào nhiệt độ của môi trường sống để duy trì nhiệt độ của cơ thể. Nếu lạnh, rắn hướng về mặt trời hay tìm mặt đất được mặt trời sưởi ấm để phơi mình.
- Rắn lột da từ 3 đến 6 lần mỗi năm. Người Việt Nam thường nói: Lột da sống đời. Quả thật tuổi thọ của xà tộc khá cao: từ 25 đến 50 năm trong tình trạng được loài người nuôi dưỡng và chăm sóc.
- Nam xà có hai bộ phận sinh dục (hemipenis). Mùa yêu đương của xà tộc là mùa xuân và đầu mùa hạ. Sau cuộc yêu đương nữ xà tỏ ra bạo tợn với nam xà vừa ái ân với họ. Sau cuộc ái ân các nữ xà sinh trứng. Năm sau họ cũng có thể sinh trứng và nở ra rắn con mà không cần phải ái ân với các nam xà. Một số tinh trùng được các nữ xà tồn giữ sau khi ân ái với nam xà năm trước.
Rắn nhỏ nhất là rắn chì (rắn trùn – worm snake), dài từ 10cm - 12cm. Tên khoa học của rắn trùn là Leptotyphlops carlae, gia đình Leptotyphlopidae. Loại rắn nhỏ bé này chỉ đẻ một trứng mà thôi.
Rắn trùn Leptotyphlops carlae (Ảnh: Wikipedia)
Rắn chuông (Rattlesnake) Crotalus cerastes, gia đình Viperidae có thể dài đến 5m và cân nặng 5kg.
Rắn chuông Crotalus cerastes (Ảnh: Wikipedia)
Rắn hổ mang bành (Cobra) dài từ 1m đến 5m và cân nặng trên 6kg. Tên khoa học của rắn hổ mang bành là Ophiophagus hannah, gia đình Elapidae.
Rắn hổ mang bành (Cobra) (Ảnh:wikipedia)
Rắn chuông và rắn hổ mang bành, rắn cạp nong (krait) Bungarus caeruleus, gia đình Elapidae, rắn biển mũi lưỡi câu Hydrophis belcheri, gia đình Elapidae, rắn hổ mang (Copperhead) Agkistrodon contortrix, gia đình Viperidae, rắn hổ mây, rắn lục, rắn râu… đều là rắn có nọc độc. Rắn hổ ngựa (Coelognathus radiata, gia đình Colubridae), rắn hổ hành (vì hôi hành – Xenopeltis unicolor, gia đình Xenopeltidae) không có nọc độc. Trong tiếng Anh snake chỉ chung xà tộc. Serpent là rắn không nọc độc. Viper là rắn có nọc độc.
Rắn râu (Ảnh: vietnamnet.vn)
Rắn bông súng (Ảnh: Wikipedia)
Nọc độc của rắn có neurotoxin C28H46N92O90S10 hủy hoại thần kinh, cytotoxin C8H15O11N3 hủy diệt tế bào, mycotoxin C24H34O9 hủy hoại bắp thịt v.v.. Rất may chỉ có 15% rắn có nọc độc có thể gây tử vong cho người bị rắn cắn. 85% còn lại không có nọc độc.
Những thân thuộc to lớn của rắn là trăn:
Trăn Anaconda Eunectus murinus, gia đình Boidae, dài 8m, cân nặng 250kg. Trăn Anaconda được tìm thấy nhiều ở Nam Mỹ và các hải đảo trong biển Caribbean. Trăn quấn và siết chết heo, dê, trừu, nai, chó, sấu,… trước khi ăn thịt. Sức mạnh của trăn và rắn nằm trên xương sống. Trăn Anaconda bắt đầu yêu đương ở tuổi 3 và 4. Sau khi ái ân, các nữ trăn Anaconda thường ăn thịt đối tượng vừa ái ân. Các nữ Anaconda mang thai từ 6 đến 7 tháng mới sinh ra trăn con. Trăn con Anaconda ra đời trong cảnh mồ côi cha vì cha bị mẹ ăn thịt sau cuộc ái ân. Còn mẹ thì bỏ con sau khi sanh.
Trăn Anaconda (Eunectes murinus) (Ảnh: Shutterstock)
Trăn lưới (vì da như những mắt lưới) mang tên khoa học Python reticulatus, gia đình Pythonidae dài trung bình từ 6m - 7m và nặng từ 60kg - 70kg. Loài trăn này được tìm thấy ở các quốc gia Nam Á và Ɖông Nam Á. Năm 2016 người Mã Lai bắt một con trăn dài 8m, cân nặng 250kg. Trăn lưới đẻ trứng. Trong vòng 88 ngày trứng nở ra trăn con.
Trăn lưới Python reticulatus (Ảnh: Wikipedia)
Trăn đuôi đỏ Boa constrictor, gia đình Boidae, dài từ 3m - 4m. Loài trăn này sinh con. Tiểu bang Florida và các nước Nam Mỹ có nhiều trăn đuôi đỏ.
Trăn đuôi đỏ (Ảnh: thesprucepets.com)
Có 15% rắn có nọc độc. Trăn không có nọc độc nhưng dùng sức mạnh khủng khiếp của chúng để siết chết những con mồi to lớn như heo, dê, trừu, nai, beo, sấu,… để ăn thịt.
RẮN VÀ LOÀI NGƯỜI
Dưới nhãn quan của loài người rắn là một động vật độc hại. Cũng có người thấy rắn rất hữu ích vì ăn chuột phá hại các đồng lúa. Ɖa số người khác xem rắn, trăn là một nguồn thịt quan trọng. Người Việt Nam ăn thịt rắn, trăn và trứng của hai loài bò sát không chân này. Nào là gỏi rắn, cháo rắn, rắn xào lăn, thịt trăn nướng, thịt trăn cuốn lá lốt, thịt trăn nấu cháo v.v..
Da rắn và da trăn dùng trong kỹ nghệ y phục, giày, bóp, dây thắt lưng v.v..
Mật rắn (xà đảm) được dùng để chữa chứng ho gà, đau khớp xương, sốt cao, chứng co giật trẻ em, bán thân bất toại, trĩ, nướu răng rướm máu. Trước kia ở Việt Nam có hiệu thuốc Tam Xà Ɖởm (ba loại mật rắn) trị tiêu hóa bất thông, đau nhức xương khớp, viêm da, mắt có màng v.v..
Mật trăn cũng được dùng để chữa bịnh ở Trung Hoa, Indonesia, Ấn Ɖộ và ở nhiều quốc gia Á-Phi khác. Nó được dùng để chữa cảm, chảy nước mũi, sốt rét, sốt cao, ho, rối loạn hô hấp, củng cố hệ thống miễn nhiễm tuy rằng mật trăn dễ nhiễm trùng. Mật trăn có taurocholic acid C26H45NO7S, taurodeoxycholate C24H44NO6S, protein, antioxidants.
Rắn Inland Taipan, một loài rắn có vảy nhỏ ở Úc Ɖại Lợi mang tên khoa học Oxyuranus microlepidotus, gia đình Elapidae, là rắn có nọc độc gây tử vong nhiều nhất thế giới. Người ta nghiên cứu nọc độc của rắn để làm ra thuốc trị các độc chất, kể cả độc chất do rắn cắn. Nọc độc rắn dùng để sản xuất thuốc xoa gây tê, giảm đau nhức, trị sưng khớp, sản xuất huyết thanh kháng độc khi bị rắn cắn. Crotoxin trong nọc rắn có khả năng diệt tế bào ung thư bướu.
Rắn Inland Taipan
Xương trăn và rắn dùng để nấu cao, có tác dụng trị phong thấp, đau lưng, đau xương sống.
Mỡ trăn và mỡ rắn được dùng để trị phỏng lửa, phỏng nước sôi, chân nứt nẻ.
Ở Indonesia, Trung Hoa có nhiều lò sát rắn để lấy thịt, da, xương và mật. Ngưới Ấn Ɖộ và Thái Lan nổi tiếng về thuật bắt rắn và trăn. Ngày nay việc nuôi rắn độc để lấy nọc độc được phổ biến khắp nơi trên thế giới.
Rắn được đề cập trong Thánh Kinh, sách Deuteronomy 8:15, Isaiah 30:6, Mark 16:18, Acts 28:5. Trong sách Exodus 4:3 nói đến chuyện cây gậy của Mose liệng xuống đất và biến thành con rắn. Mose nắm đuôi con rắn thì nó biến thành cây gậy của người lãnh đạo. Từ đó lời nói của ông được mọi người tuân phục để quyết tâm rời bỏ Ai Cập tìm đường về vùng đất cội nguồn của tổ phụ. Rắn được mô tả trong Thánh Kinh là biểu tượng của sự độc ác, quỷ tính. Người Ai Cập cổ và dân vùng Lưỡng Hà Châu (Mesopotamia) xem rắn là biểu tượng của sự sinh sản và cứu trị.
Dấu hiệu của Thần Y Asclepius (Ảnh: grieksegids.be)
Rắn là dấu hiệu của Thần Y Asclepius trong huyền thoại Hy Lạp. Rắn quấn cây roi của Asclepius trở thành dấu hiệu của ngành Y, tượng trưng cho y học và độc chất học. Trong huyền thoại Hy Lạp cũng có chuyện Thần Apollo giết chết Python, con rắn khổng lồ đã khủng bố mẹ ông trong lúc mang thai ông.
Trong ngụ ngôn của Jean-Pierre Claris de Florian (1755 - 1794) có bài La Vipère et la Sangsue (Rắn và Ɖỉa).
Ở Trung Hoa có chuyện Liu Pang (Lưu Bang), người sáng lập ra nhà Hán, giết Bạch Xà. Nhà văn Trung Hoa thời đại Jin Yong (Kim Dung) có đề cập đến chuyện vua Nam Ɖế uống huyết mãng xà.
Ở Việt Nam có chuyện Rắn Thần Báo Oán, tức vụ án Lệ Chi Viên liên quan đến cái chết đột ngột của vua Lê Thái Tôn sau một đêm được Nguyễn Thị Lộ, người thiếp trẻ đẹp của công thần Nguyễn Trãi, hầu hạ. Cái chết của vua Lê Thái Tôn dẫn đến bản án tru di tam tộc oan khiên dành cho Nguyễn Trãi.
Trong thiên văn học có sao Hydra, một loại rắn biển có nhiều đầu (9 đầu, trong đó có một đầu bất tử) trong huyền thoại Hy Lạp.
Có nhiều loại thảo mộc mang tên RẮN hay SNAKE như:
- Phong lan xà khẩu Pogonia ophioglossoides.
- Xà quả (Qua lâu) Trichosanthes cucumerina.
- Cỏ lưỡi rắn Oldenlandia corymbosa v.v..
- Snake’s grass (Cỏ thi) Achillea millefolium.
- Snake lili (Hoa huệ xà) Brodiaea coccinea.
- Snake jasmine (Cây kiến cò hay cánh cò) Justicia nasuta v.v..
Trong võ thuật có xà quyền. Các đô vật dùng thế siết cổ của trăn để đối thủ ngộp thở và xin hàng.
Trong đề 40 con, rắn mang số 32 sau con tôm (31) và trước con nhện (33).
Trong 12 con Giáp rắn đứng sau con rồng và trước con ngựa. Năm Tỵ là năm ÂM (Ất Tỵ, Ɖinh Tỵ, Kỷ Tỵ, Tân Tỵ, Quí Tỵ). Năm 2025 là năm Ất Tỵ. Sáu mươi năm trước 2025 - 60 = 1965 là năm Ất Tỵ. Sáu mươi năm sau 2025 + 60 = 2085 cũng là năm Ất Tỵ.
Năm Hành Màu Sắc
Tỵ-Dậu-Sửu: Hợp
Dần-Thân-Tỵ-Hợi: Xung
Phạm Đình Lân
