Sinh thời, Đức Khổng Tử được coi là bậc thánh nhân thông kim bác cổ, đức hạnh của ông được hậu thế ngợi ca rằng: ‘Vĩ đại như trời đất, không có gì là không chứa nổi, không có gì là không che chở; lại giống như bốn mùa thay nhau luân chuyển, như mặt trời, mặt trăng thay nhau tỏa sáng’. Ông đã để lại cho đời nhiều bài học mang đậm triết lý nhân sinh sâu sắc. Có điển tích kể lại rằng:
Một hôm thầy Tử Cống hỏi Đức Khổng Tử:
– Tử Cống này mệt về học, khốn về đạo, bây giờ muốn nghỉ để thờ vua có nên chăng?
Đức khổng Tử nói:
– Đạo làm bầy tôi, trung với vua sớm hôm kính cẩn mà làm trọn vẹn chức trách thì cũng là việc khó. Nghỉ thế nào được!
– Vậy xin nghỉ để thờ song thân?
– Đạo làm con có lòng hiếu thuận muốn đền đáp công ơn dưỡng dục của cha mẹ thật là vô cùng, song có thể lấy sự hiếu thảo của mình mà cảm hóa được lòng người âu cũng là việc khó. Nghỉ thế nào được!
Đức Khổng Tử từng nói: “Không quan trọng bạn đi chậm thế nào miễn là đừng bao giờ dừng lại”. (Ảnh: freepik)
– Vậy xin nghỉ để vui chơi với vợ con?
– Đạo làm chồng, làm cha phải có trách nhiệm với vợ con, lại có thể làm tấm gương tốt cho anh em và thiên hạ nhìn vào học theo, âu cũng là việc khó. Nghỉ thế nào được!
– Vậy xin nghỉ để chơi với bầu bạn?
– Nghĩa bầu bạn phải đối đãi chân thành đấy cũng là việc khó. Nghỉ thế nào được!
– Vậy xin nghỉ để làm ruộng thì sao?
– Công việc nhà nông phải cày cấy, gặt hái, chân lấm tay bùn hai sương một nắng, cũng là việc khó. Nghỉ thế nào được!
Thầy Tử Cống thốt lên rằng:
– Như thế thì Tử này không lúc nào được nghỉ ư?
Đức Khổng Tử nói:
– Có chứ! Lúc nào ngắm thấy cái huyệt đào nhẵn nhụi, trông thấy cái mồ đắp chắc chắn lại ngó thấy người đi đưa tiễn cách biệt hẳn với mình, bấy giờ mới là lúc nghỉ được đó.
Thầy Tử Cống nói:
– Như thế cái chết chẳng phải là hay lắm sao? Người quân tử đến bây giờ mới được nghỉ; kẻ tiểu nhân đến bây giờ mới chịu thôi. Cái chết quả là hay vậy!
“Quãng ‘đường’ càng đi càng thấy dài, lối ‘Đạo’ càng lên càng thấy cao.” (Ảnh: freepik)
* * * *
Ngẫm thấy: Khi ta bước đi trên con đường đời mà có sự ước thúc bản thân theo một tiêu chuẩn đạo lý nhất định thì ta mới ngộ ra rằng: “Quãng ‘đường’ càng đi càng thấy dài, lối ‘Đạo’ càng lên càng thấy cao”, nếu lập chí không bền, hễ thấy khó mà bỏ dở thì dễ lâm vào tình cảnh: ‘Bán đồ nhi phế’ – ‘Giữa đường đứt gánh’, sẽ chẳng làm nên trò trống gì.
Xét về một phương diện nào đó trong đạo lý: “Nhân – Nghĩa – Lễ – Trí – Tín” mà Đức Khổng Tử từng giảng, thì ‘Nhân’ là một biểu hiện của lòng từ thiện, từ bi; ‘Nghĩa’ là làm tròn bổn phận của người dưới đối với bề trên; ‘Lễ’ là sự tôn ti trật tự hay phép tắc trong việc đối nhân xử thế giữa người với người; ‘Trí’ là biểu đạt về trí tuệ hay sự linh mẫn của một người nhờ dưỡng dục mà nên; ‘Tín’ là thể hiện lòng chân thành của một người. “Ngũ thường” ấy là đạo lý làm người mà người đời sau nên gìn giữ và phát huy. Nếu hủy bỏ đi ‘Đạo ngũ thường’ – ‘Nghỉ’ thì khác nào người ta chỉ tồn tại như một cái ‘xác vô hồn’ lưu phế trên cõi nhân gian vậy!
Cho nên sống ở trên đời: thần hạ đối với quân trưởng, con cái đối với cha mẹ, vợ chồng bầu bạn ăn ở với nhau đều có bổn phận phải đối đãi sao cho ‘trọn nghĩa, vẹn tình’ nếu không tận tâm tận lực thì chưa làm tròn bổn phận. Dẫu làm canh nông hay thương mại, thợ thuyền hay quân nhân… ai nấy đều có một chức nghiệp khác nhau nếu chểnh mảng không chu đáo thì cũng là thiếu lương tâm nghề nghiệp.
Vậy nên phải sống làm sao cho đủ, cho đầy: phần ấm cho thân, phần ích cho người vì thế nên mới ‘lao tâm khổ tứ’; ‘thân bất do kỷ’ hỏi ‘Nghỉ’ làm sao được? Dẫu cuộc sống có khó khăn như thế nào, cuộc đời có khắc nghiệt với bạn đến mấy thì hãy cố gắng sống sao cho vẹn Đạo. “Không quan trọng bạn đi chậm thế nào miễn là đừng bao giờ dừng lại”, không ngừng tu chính bản thân mình mà tiến về phía trước, ấy chính là mãi mãi…
Thái Bảo / Theo: ĐKN
No comments:
Post a Comment