“Thượng phẩm vô hàn môn, hạ phẩm vô sĩ tộc” 上品无寒门下品无士族 là chỉ trong việc tiến cử nhân tài, trong thượng phẩm không có con em nhà nghèo, còn trong hạ phẩm không có thế lực môn phiệt sĩ tộc. Điều này có liên quan đến chế độ cửu phẩm trung chính ở thời kì Nguỵ Tấn Nam Bắc triều, là chế độ tuyển chọn và nhậm dụng quan lại thời cổ Trung Quốc.
Năm 220, sau khi Tào Phi 曹丕 xưng đế, chính thức thiết lập “trung chính” quan tại các châu quận, phụ trách xem xét sĩ nhân ở châu quận của mình. Quận đặt Trung chính 中正, châu đặt “Đại trung chính” 大中正. Các quan “trung chính” lớn nhỏ đều có thuộc quan của mình, gọi là “phỏng vấn” 访问. Trải qua bình phẩm “trung chính”, đem nhân sĩ phân định thành: thượng thượng 上上, thượng trung 上中, thượng hạ 上下, trung thượng 中上, trung trung 中中, trung hạ 中下, hạ thượng 下上, hạ trung 下中, hạ hạ 下下, gọi là “cửu phẩm” 九品. Chế độ tuyển chọn và nhậm dụng quan lại lấy “trung chính” làm trung tâm luận phẩm định cấp chính là “cửu phẩm trung chính chế”.
Chế độ cửu phẩm trung chính tuyển chọn nhân tài, chủ yếu khảo sát phẩm trạng. Gọi là “phẩm” 品chính là tổ tiên từng làm qua chức quan lớn gì, có mấy đời làm quan, gia thế như thế nào. “Trạng” 状 chính là phẩm đức, nhưng thường không được coi trọng. Trung chính quan sau khi thông qua điều tra và phỏng vấn
Làm rõ phẩm trạng của cá nhân như thế nào, sau đó tiến cử lên bộ Lại chủ quản việc tuyển chọn quan viên. Phẩm cấp thì hoàn toàn do thế gia đại tộc xác định, vì thế xuất hiện tình huống phẩm trạng bất nhất. Có người phẩm đức bình rất tốt, nhưng do bởi xuất thân hàn vi, nên chỉ đành ở hạ phẩm.
Chế độ cửu phẩm trung chính bị thế gia đại tộc trường kì thao túng chính quyền cung cấp sự bảo đảm chế độ, chế độ môn phiệt nhanh chóng phát triển. Do bởi chức “trung chính” có quyền lực hướng đến triều đình tiến cử quan viên, cho nên địa vị hiển hách, nhìn chung đều là đại tộc với chức quan cao nắm giữ. Bọn họ lũng đoạn quyền bình phẩm nhân vật, đương nhiên sẽ không bao giờ dựa theo tài năng chân chính để chọn ra làm quan, mà chỉ đơn thuần dựa theo danh vọng cao thấp của thế gia mà lấy hoặc bỏ.
Chế độ cửu phẩm trung chính tuy tạo cơ hội cho một số thứ tộc làm quan, nhưng tệ đoan rất dễ thấy. Đầu tiên, nó coi trọng gia thế, coi nhẹ tài đức, gạt bỏ hiền tài chân chính ra ngoài, còn con em quý tộc lại được quan cao. Trong Tấn luận 晋论 có nói:
Thôi, Lư, Vương, Tạ kỉ đại sĩ tộc tử đệ, thai mao vị thoái, tựu dĩ thân vi liệt hầu, hữu đích thượng tại cưỡng bảo chi trung, đầu đính dĩ đới thượng liễu ô sa.
崔, 卢, 王, 谢几大士族子弟, 胎毛未褪, 就已身为列侯, 有的尚在襁褓之中, 头顶已戴上乌纱.
(Con em mấy nhà đại sĩ tộc như họ Thôi, họ Lư, họ Vương, họ Tạ, tóc thai chưa rụng mà thân đã ở vào hàng liệt hầu, có đứa còn nằm trong tã mà đầu đã đội mũ ô sa)
Gọi là “thượng phẩm vô hàn môn, hạ phẩm vô sĩ tộc” chính là đã phản ánh chân thực tình trạng này, nó đã tạo ra sự hủ bại về chính trị. Thời Đông Tấn Nam Bắc triều, quyền lực quốc gia do mấy đại gia tộc Vương 王, Tạ 谢, Dũ 瘐, Hoàn 桓 luân phiên nắm giữ,chế độ sĩ tộc môn phiệt cùng với chế độ nhậm dụng quan lại lúc bấy giờ hoàn toàn kết hợp với nhau.
Thứ đến, sĩ nhân cao môn vọng tộc phẩm đệ tuy cao, nhưng tài năng phẩm đức lại thường. Sau khi họ đảm nhiệm trung chính quan, thường theo tư dục gây tệ, tham lam nhận hối lộ. Cho dù là không tham lam hại pháp, họ phẩm bình nhân vật cũng hoàn toàn dựa theo sự yêu ghét của cá nhân, kẻ sĩ chính trực thanh liêm khó mà có chỗ dùng. Sĩ nhân được phẩm bình, do bởi nếu được thượng phẩm có thể làm quan lớn, không chỉ bản thân có được đặc quyền về chính trị và kinh tế, mà con đường sĩ hoạn của con cháu đời sau cũng được đảm bảo. Vì thế một số sĩ tộc không nghĩ đến đạo đức liêm sĩ đã hối lộ trung chính quan, giả tạo gia phả, dùng mọi quyền lực thủ đoạn bỉ tiện vô sỉ để chạy cho được, điều đó đã gây nên quan trường hắc ám lúc bấy giờ.
Chế độ cửu phẩm trung chính kiến lập từ thời Tào Nguỵ, do bởi sự đả kích của đấu tranh chính trị và khởi nghĩa nông dân, chế độ sĩ tộc môn phiệt dần đi đến chố suy yếu, chế độ tuyển chọn cửu phẩm trung chính lấy đó làm cơ sở chính trị cũng bắt đầu dao động, đi xuống dốc. Sau khi triều Tuỳ kiến lập, đã phế bỏ chế độ cửu phẩm trung chính, bắt đầu thực hành chế độ khoa cử.
Dịch giả: Huỳnh Chương Hưng
Nguyên tác Trung văn
Trong quyển
THÚ VỊ VĂN HOÁ TRI THỨC ĐẠI TOÀN
趣味文化知识大全
Thanh Thạch 青石 biên soạn
Trung Quốc Hoa kiều xuất bản xã, 2013
No comments:
Post a Comment