Ở đây, tôi chỉ xin bàn một khía cạnh nhỏ của thiện và ác, đó là tính hưởng thụ: “Nhân chi sơ tính hưởng thụ”. Hưởng thụ như thế nào, hưởng thụ cái gì và giới hạn đến đâu?
Cứ coi con người sinh ra vốn không thiện, không ác thì hãy xem “tính hưởng thụ” là chắc có. Tôi tạm gọi cái bào thai là “hắn”, vì đằng nào hắn cũng sinh ra để mang nặng kiếp người. Khi hắn ở trong bụng mẹ, quãng sáu bảy tháng gì đó hắn đã biết lựa thế nằm cho êm, đó là hưởng thụ, để đạt được điều đó hắn quẫy đạp mẹ hắn. Ta xem hành động đó là thiện hay ác? Rõ ràng tính hưởng thụ còn có trước lúc sinh ra!
Vừa sinh ra hắn khó chịu vì phải tự thở, hít cho đủ dưỡng khí, nhưng kìa sao nghẹt mũi thế này, hắn khóc thét, cô mụ hoảng vía phát đít hắn. Được rồi, thở được rồi, sướng quá, đó là hưởng thụ. Ta xem hành động đó là thiện hay ác? Từ đó mỗi khi đói bụng hắn khóc, lạnh đít hắn khóc, ngứa ngáy hắn khóc, thiếu hơi mẹ hắn khóc… và hắn luôn đạt được điều hắn muốn. Đó là hưởng thụ, những hành động đó là thiện hay ác? Chưa thể kết luận được gì.
Lớn lên một chút hắn ý thức về sự hưởng thụ, chứ không còn hưởng thụ theo bản năng. Điều hắn muốn mà không đạt được, hắn không chỉ khóc suông mà bắt đầu suy nghĩ cách đòi cho hiệu quả. Hắn bắt đầu có tính ganh đua, đố kỵ. Thấy một đứa trẻ khác được chiều chuộng hơn hắn, hắn ghét. Lòng tham đã bắt đầu xuất hiện.
Tính hưởng thụ, càng dung dưỡng nó, nó càng thấy thiếu. Ăn, hắn muốn càng lúc càng ngon. Mặc, hắn muốn càng lúc càng đẹp. Cần phải chặn đứng ngay, nếu không xã hội sẽ chuẩn bị tiếp nhận một công dân tồi, một thằng vị kỷ. Tính hưởng thụ đi quá sự thiết yếu của đời sống dẫn đến cái ác; biết dừng trong sự cho phép, đó là thiện. Tuy nhiên nếu cá nhân nào chịu một đời sống quá khắc khổ thì ác cho bản thân, cho người thân xung quanh.
Tiền nhiều ắt sướng, tính hưởng thụ được phát triển tối đa. Điều này lí giải cho việc các quan tham không bao giờ tự dừng được. Tham nhũng một lần trót lọt, run muốn chết, nhưng vẫn cứ muốn thử lần nữa, rồi lần nữa. Phải chăng tính thích hưởng thụ luôn thắng mọi nỗi sợ hãi?
Xã hội không có nền tảng vững vàng về đạo đức, thiếu công tâm và dân chủ, không có biện pháp đủ mạnh để răn đe, làm sao kiềm chế nổi lòng ham muốn hưởng thụ vô biên của con người? Bên cạnh đó, nếu thiếu giáo dục thì con người chưa bao giờ tự hài lòng với mình về vật chất, nhưng khốn nạn, họ luôn hài lòng về mình với những hành vi vô đạo.
Vấn đề giáo dục nói ở đây chẳng có gì cao siêu, khó học. Ví dụ như không biết từ khi nào, tôi ghi nhớ câu: “Ăn trông nồi, ngồi trông hướng”. Đó coi như được giáo dục vậy.
Biết kềm chế tính hưởng thụ là cái gốc của đức hạnh. Cụ Nguyễn Công Trứ viết: “Tri túc tiện túc đãi túc hà thời túc, tri nhàn tiện nhàn đãi nhàn hà thời nhàn” (Biết đủ là đủ, đợi đủ biết khi nào đủ. Biết nhàn là nhàn, đợi nhàn biết khi nào nhàn). Bản chất của tính hưởng thụ là trung tính, nhưng luôn có xu hướng chuyển từ thiện sang ác. Phần lớn sự bất ổn của cá nhân, gia đình đều do tính hưởng thụ đi quá đà và thường khó nhận ra, hoặc không muốn nhận ra. Bởi con người luôn lấy nhu cầu cuộc sống để biện minh cho tính hưởng thụ quá trớn.
Có thể tạm chia tính hưởng thụ ra làm hai: Hưởng thụ tinh thần và hưởng thụ vật chất, tuy ranh giới giữa chúng khá mong manh. Ăn một bữa cơm ngon là hưởng thụ vật chất; ngắm cái cây đẹp, nghe bài thơ hay là hưởng thụ tinh thần. Ăn ngon, nhưng muốn ăn trong nhà hàng sang trọng; ngắm cái cây đẹp trong rừng nhưng muốn đào tróc gốc đem về trồng (cách chơi cây cảnh quái lạ hiện nay!); hoặc nghe bài thơ hay nhưng muốn nghe từ giọng ngâm của mỹ nữ… Đó là sự kết hợp cực đoan, trái tự nhiên giữa hưởng thụ tinh thần và hưởng thụ vật chất, thật nguy hại biết bao! Tính hưởng thụ là gốc của thiện và ác vậy.
Học giả Nguyễn Hiến Lê khuyên chúng ta sống: “Đời sống vật chất nên dưới mức trung, đời sống tinh thần nên trên đó một chút“. Còn các bạn thấy thế nào?
Phùng Hi
No comments:
Post a Comment