Trong số 13 vị vua của nhà Nguyễn, có lẽ Khải Định là người mang nhiều điều tiếng nhất. Ông bị xem là vua bù nhìn, nhu nhược trước thực dân Pháp tới mức trong dân gian xứ Huế lúc bấy giờ truyền miệng câu vè châm biếm chua cay: "Tiếng đồn Khải Định nịnh Tây, Nghề này thì lấy ông này tiên sư”.
Vua Khải Định
Và tính cách ấy của Khải Định phần nào cũng được thể hiện rõ trên từng công trình kiến trúc quan trọng của cuộc đời ông. Vào thời kỳ trị vì, ông ra sức xây dựng cung điện, dinh thự, lăng tẩm xa hoa, tráng lệ để phục vụ cho bản thân, hoàng tộc như: Điện Kiến Trung, cung An Định, cửa Trường An, cửa Hiển Nhơn, cửa Chương Đức và đặc biệt là Ứng Lăng.
Việc xây dựng những công trình cầu kỳ hao tâm tổn của này đã khiến nhân dân oán trách, xã hội lên án. Song xét về mặt lịch sử thì chúng là những công trình có giá trị văn hóa, nghệ thuật.
Ứng Lăng nhìn từ trên cao xuống
Ứng Lăng được xây dựng trên núi Châu Chữ (hay còn gọi là Châu Ê) cách Huế 10km. Lăng được khởi công ngày 4/9/1920 và kéo dài trong 11 năm mới hoàn thành. Núi Châu Chữ sau được vua đổi tên thành Ứng Sơn và gọi tên lăng theo tên núi, vì thế lăng mới có tên là: Ứng Lăng.
Tổng thể có 127 bậc cấp dẫn lối lên điện chính
Công trình này của vua Khải Định được đánh giá có giá trị nghệ thuật đặc biệt và cũng chính là công trình điều tiếng, gây tranh cãi hơn cả. Điều tiếng đầu tiên chính là việc để có kinh phí xây dựng, ông đã cho tăng thuế ruộng đất trên cả nước lên tới 30%, hành động này không những bị dân chúng oán thán mà lịch sử cũng lên án gay gắt.
So với lăng của các vị vua tiền nhiệm, lăng Khải Định có diện tích nhỏ hơn nhiều, chỉ 117mx48,5m, nhưng được xây dựng công phu và tốn nhiều thời gian, tiền của hơn. Ở phía trước lăng có quả đồi thấp làm tiền án, hai bên tả hữu có núi Chóp Vung và Kim Sơn làm "tả thanh long" và "hữu bạch hồ" lại có khe Châu Ê chảy từ trái qua phải làm “thủy tụ”, gọi là “minh đường”.
Án thờ vua Khải định được đặt trang trọng ở vị trí trung tâm của điện Khải Thành
Nhìn tổng thể, Ứng Lăng tọa lạc ở vị thế có phong cảnh núi non hữu tình lại vừa mang cái vẻ bề thế, uy nghi đúng như sở nguyện của vị vua đa tính cách này.
Để xây dựng nơi an nghỉ cuối cùng cho mình, Khải Định đã giao cho Tiền quân Đô thống phủ Lê Văn Bá làm chỉ huy, trưng tập nhiều thợ giỏi và nghệ nhân nổi tiếng khắp cả nước về Huế như: Phan Văn Tánh, Nguyễn Văn Khả, Ký Duyệt, Cửu Sừng... Không những thế, ông còn cho người sang tận Pháp đặt mua sắt, thép, xi măng, ngói Ardoise... và cho thuyền sang Trung Hoa, Nhật Bản mua đồ sứ, thủy tinh màu... về để làm.
Toàn cảnh nơi đặt tượng và thi hài nhà vua toát lên vẻ đẹp tráng lệ nhờ hiệu ứng ánh sáng độc đáo của nghệ thuật khảm sành sứ
Việc xây dựng Ứng Lăng nếu chỉ nhìn ở mức độ công phu, tốn kém thì xem ra đời vua nào cũng vậy. Song điều khiến công trình này chịu nhiều điều tiếng khen chê, tranh cãi trái nhiều chính là phong cách kiến trúc. Thậm chí, giới nghiên cứu về văn hóa, kiến trúc, lịch sử còn đặt Ứng Lăng ra ngoài dòng kiến trúc truyền thống thời Nguyễn.
Bởi họ cho rằng, kiến trúc này quá mới, quá lạ. Thậm chí là lạc lõng so với phong cách kiến trúc cung đình Huế vốn luôn coi trọng những nguyên tắc, thể thức, lề lối quy chuẩn bắt buộc của hoàng gia. Có người còn cho đó là sự lai căng, kệch cỡm, lố bịch thể hiện cá tính ngông nghênh cũng như sở thích kỳ quặc của vua Khải Định
Tuy nhiên có một sự thật phải thừa nhận đó là lăng Khải Định mang vẻ đẹp độc đáo, mới lại khiến người xem có cảm giác choáng trước quy mô của nó. Ngày nay, lăng Khải Định là địa điểm tham quan mà nhiều du khách yêu thích.
Toàn bộ cột rồng, cửa vòm, phào, chỉ... bên trong nội điện đều được khảm sành sứ và thủy tinh màu
Tổng thể của lăng Khải Định là một khối nổi hình chữ nhật vươn cao tới 127 bậc. Núi đồi, khe suối của một vùng rộng lớn quanh lăng được dùng làm các yếu tố phong thủy: tiền án, hậu chẩm, tả thanh long, hữu bạch hổ, minh đường, thủy tụ, tạo cho lăng Khải Định một ngoại cảnh thiên nhiên hùng vĩ.
Cung Thiên Định ở vị trí cao nhất và là kiến trúc chính của lăng. Công trình này gồm 5 phần liền nhau: hai bên là Tả, Hữu Trực phòng dành cho lính hộ lăng, phía trước là điện Khải Thành – nơi để án thờ và chân dung vua Khải Định, chính giữa là Bửu án, pho tượng nhà vua và mộ phần ở phía dưới, trong cùng là khám thờ với bài vị của vị vua quá cố.
Giá trị nghệ thuật cao nhất của lăng là phần trang trí nội thất cung Thiên Định. Ba gian giữa trong cung đều được trang trí phù điêu ghép bằng sành sứ và thủy tinh màu.
Đặc biệt, chiếc Bửu tán trên pho tượng đồng, nặng 1 tấn với những đường lượn mềm mại, thanh thoát khiến người xem có cảm giác làm bằng nhung lụa rất nhẹ nhàng. Bên dưới Bửu tán là pho tượng đồng Khải Định được đúc tại Pháp năm 1920 theo yêu cầu của nhà vua.
Người chịu trách nhiệm chính trong việc kiến tạo những tuyệt tác nghệ thuật trong lăng Khải Định là nghệ nhân Phan Văn Tánh, tác giả của ba bức bích họa "Cửu long ẩn vân" lớn vào bậc nhất nước ta, được trang trí trên trần ba gian giữa cung Thiên Định.
Hơn 100 năm trôi qua, đến nay, Ứng Lăng vẫn còn nguyên vẹn. Đặc biệt, toàn bộ hệ thống trang trí khảm sành sứ bên trong nội điện nay vẫn đẹp lung linh huyền ảo như cách đây một thế kỉ khiến cho du khách không khỏi ngạc nhiên, thán phục trước biệt tài của các nghệ nhân khảm sành cung đình Huế.
Theo: songdep
