DỪA NƯỚC HỒN QUÊ MIỀN TÂY

Thưở nhỏ tôi có về quê ngoại nhiều lần, tôi sinh ra ở quê ngoại một làng nhỏ thuộc huyện Cầu Kè, trước đây thuộc tỉnh Phong Dinh (Cần Thơ) nhưng sau thuộc tỉnh Vĩnh Bình. Muốn về quê ngoại phải xuống tàu ở bến Ninh Kiều rồi tàu chạy qua Trà Ôn sau đó lòng vòng trong những con sông nhỏ, qua nhiều con rạch mới tới. Ngồi trên tàu lâu lắm, tôi không nhớ bao nhiêu tiếng nhưng chỉ biết sáng thật sớm xuống tàu đi gần xế chiều mới tới. Nhìn hai bên nào là dừa nước, bần, bình bát, mù u, lục bình....đó là lý do tại sao tôi sớm biết những loại cây gần như dính liền với sông nước miền Tây Nam bộ.

Năm 2000, tôi có về VN mấy ngày, không về Cần Thơ nhưng đi Bến Tre, theo tour du lịch Thới Sơn, Cồn Phụng, len lách trong những con rạch nhỏ thấy biết bao là dừa nước. Những chiếc ghe nhỏ bơi chầm chậm, chiếc này đợi chiếc kia, vui lắm nhưng cũng sờ sợ vì tôi không biết bơi dù đã học bơi nhiều lần, có lẽ tại nhát gan và "không yêu nước".

Năm 2002, tôi có về Cần Thơ, có theo tour đi chợ nổi Cái Răng, Phong Điền và lòng vòng về đến Tham Tướng và vòng trở lại bến Ninh Kiều. Đây là một điều mới lạ dù ngày xưa tôi đã đi Phong Điền nhiều lần nhưng đây là lần đầu tiên xuống ghe ở bến Ninh Kiều chạy vào Cái Răng, Phong Điền đi một vòng lớn bằng ghe máy và vòng về Ninh Kiều, thế mới biết sông rạch miền Tây chằng chịt, thông thương như thế nào. Trong chuyến đi ngồi ngắm cảnh hai bên cũng thấy bần, bình bát nhưng nhiều nhất vẫn là dừa nước.

Mấy bài trước tôi có giới thiệu với các bạn về cây bần, cây mù u và nếu không nói chút nào về cây dừa nước là một thiếu sót lớn. Gần như ở miền Tây sông nước chổ nào cũng có cây dừa nước mọc, miền Đông không biết có không và miền Trung, miền Bắc có cây dừa nước không ?

Cuối năm 2013, từ Hà Nội, tôi đi thăm chùa Hương, lượt đi cộng lượt về gần 4 tiếng ngồi ghe chèo trên suối Yến, ngắm phong cảnh thật đẹp, thật nên thơ, qua mỗi một đoạn suối là phong cảnh khác hẳn. Đẹp, đẹp lắm các bạn ạ nhưng cũng rất run vì ghe hơi khăm khẳm (lãng mạn) và ghe làm bằng thiếc mỏng chớ không phải bằng cây như ở trong Nam. Nhưng dường như chẳng thấy có cây dừa nước nào, chỉ thấy trên bờ là cây gạo, cây cỏ, dưới nước là bông súng, rong tảo xanh mướt.

Bây giờ mời các bạn đọc một bài về cây dừa nước đăng trong Trieu Thanh Magazine:

DỪA NƯỚC HỒN QUÊ MIỀN TÂY

Mắm trước, đước sau, tràm theo sát
Sau hàng dừa nước, mái nhà ai?...

Câu thơ quen thuộc ấy gợi lại nét đặc trưng của miền đất trẻ. Cây mắn làm đội quân tiên phong trên đất bãi bồi phù sa, rồi đến luợt cây đước, cây tràm bắt rễ… để sau đó lùi sâu vào kênh rạch cho những hàng dừa nước che rợp xóm làng ngay từ buổi cha ông mở cõi, khẩn hoang…

Người ta nói biểu tượng của làng quê Việt Nam là lũy tre làng, nhưng với cư dân miệt châu thổ Cửu Long lại chính là một rặng dừa nước ven sông, một dáng thôn nữ chèo xuồng, vài mái lá đìu hiu có khói lam chiều lãng đãng…

Có lẽ cái hồn quê sâu lắng, nên thơ ấy đã tạo nguồn cảm hứng cho tác phẩm của Nhà thơ Hoài Vũ và Nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu mang đậm chất trữ tình để ngợi ca vẽ đẹp thiên nhiên và con người trên dải đất vùng châu thổ này…

Gió, gió nhớ thương ai mà lay bờ lá
Để bìm bịp kêu con nước lớn ròng

Đất quê ta xanh xanh triền lá

Giặc nhảy vào lá hóa rừng chông

Nước quê ta dập dềnh tôm cá

Giặc lội vào nước dựng thành đồng…

Lá dừa nước không chỉ để che nắng, che mưa cho những gia đình nông thôn mà từ thời còn cơ cực người ta đã làm ra rất nhiều vật dụng phục vụ trong sinh hoạt như máng xối, gàu múc nước... Biết bao đôi trai gái của miền quê này bện chặt yêu thương cũng từ những chiếc lá bình dị, thân quen… Dừa nước đã tuôn vào hồn quê thấm đẫm nghĩa tình, thủy chung son sắc là vậy!…

Dừa nước - cái hồn quê hương miền tây nam bộCó lẽ ở thôn quê nhiều người chắc mãi còn nhớ cái hương vị của chiếc bánh lá quê nghèo. Đó là một loại bánh được làm bằng bột gạo nắn mỏng dính trên chiếc lá dừa nước, đem hấp chín rồi ăn với nước cốt dừa. Còn trẻ con mỗi đứa lấy một lá bánh chạy khắp sân nhà vừa gỡ vừa ăn. Đơn giản thế thôi mà sao vẫn nồng nàn quá, thơm ngọt quá của tuổi thơ trong buổi trưa hè!...

Trái dừa nước cũng là một phần không thể thiếu trong ký ức tuổi thơ của biết bao người nơi miền thôn dã này.

Hoa dừa rất thơm, trổ quanh năm và đậu quả sai. Một buồng dừa nước có thể chi chít đến cả trăm trái. Khi trái vừa già tới, bổ đôi ra sẽ thấy phần cơm bên trong nõn nà.

Cơm dừa có mùi thơm rất lạ, người ta dùng để nấu chè hay để nguyên như vậy, bỏ đường, đá vào ăn cũng ngon không kém cơm trái thốt nốt vùng Bảy Núi (An Giang)…
Dừa nước - cái hồn quê hương miền tây nam bộNhớ sao những chiếc bập dừa mà tuổi thơ tụm năm tụm bảy để tập bơi, tập lội…

Chiều chiều, khi bìm bịp kêu nước lớn đầy sông, mỗi đứa ôm một cái bập dừa để cả đám trẻ cùng vùng vẫy, khuấy động một khúc sông quê…

Sông quê còn đó những cánh buồm của thuở ban đầu cha ông ta đến đây để dựng làng, lập ấp…

Vẫn còn đây khói lam chiều vấn vương trên mái lá quê nghèo…
Khúc sông quê với chiếc bập dừa để tuổi thơ tắm mát khi con nước đong đầy…Miếng cơm dừa nước, miếng bánh lá quê nghèo còn ngọt lịm nơi đầu lưỡi trong những buổi trưa hè… Tất cả, tất cả những điều ấy đã trôi vào tâm hồn ta, thấm vào miền ký ức ngọt ngào, để khi xa quê bất cứ ai cũng đau đáu ngóng về:

Chiều hôm khói bếp nhà ai
Chợt thương, chợt nhớ, chợt cay mắt mình

Hàng dừa nước mọc ven kênh

Lao xao trong gió đượm tình hồn quê!...

(Sưu tầm trên mạng)