VỊNH BỨC DƯ ĐỒ RÁCH

Bài này tôi đã post lâu rồi (16/07/2014) nhưng tình hình bây giờ làm tôi quá cảm khái nên post lại xem các bạn có đồng cảm với tôi hay với nhà thơ Tản Đà không ?

Nói đến Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu, ai cũng nhớ đến bài thơ Vịnh Bức Dư Đồ Rách của ông, nhưng chắc ít người biết ông làm tới 4 bài. Nếu ai chưa biết xin mời đọc:

VỊNH BỨC DƯ ĐỒ RÁCH

’’Bức Dư Đồ Rách’’ là một sự kiện văn học, nổi tiếng thời kì Tản Đà sung sức. Để tìm hiểu thấu đáo về sự kiện BDĐR chúng ta đi ngườc thời gian về những năm đầu của thế kỉ 20: Sau khi đánh chiếm Hà thành, Tổng Đốc Hoàng Diệu tuẫn tiết, thực dân Pháp tạm thời bình ổn được tình hình. Thực hiện chính sách Chia để Trị bằng cách: Chia Việt Nam thành 3 Kỳ (vùng): Bắc Kỳ - Trung Kỳ - Nam Kỳ. Bắc và Trung Kỳ đặt dưới chế độ Bảo Hộ của Pháp. Chính quyền do chính phủ Nam Triều - Vua quan nhà Nguyễn - trực tiếp điều hành. Nhưng thực chất Pháp vẫn gían tiếp lãnh đạo. Ngay đến việc để vua nào lên ngôi… phế truất vua nào (như trường hợp các vua Duy Tân, Hàm Nghi) cũng do chính quyền Pháp quyết định.

Còn Nam Kỳ (…) coi như Pháp chiếm trọn, thiết lập chế độ Thuộc địa. Nam Kỳ chịu sự lãnh đạo trực tiếp của Toàn quyền Đông Dương.
Ở mỗi vùng, miền, mỗi địa phương lại có những quan quân đặt ra luật riêng… ’’lệ làng’’ khiến đất nước không còn là đất nước thống nhất. Tấm bản đồ vẽ trên mặt giấy thể hiện chủ quyền lãnh thổ của mỗi quốc gia, chỉ là bức vẽ, còn trên thực tế, Bức Dư Đồ - thực chất đã ’’Rách’’ nhiều chỗ, nhiều khoảng cách, nhiều lỗ hổng…

Cám cảnh, Tản Đà viết bài thơ đầu tiên diễn tả tâm trạng mình trước đất nước bị họa xâm lăng: Vịnh Bức Dư Đồ Rách - 1 ra đời trong hoàn cảnh này. Bài thơ in lần đầu năm 1921, trong tập thơ Còn Chơi. Đến năm 1925 được tuyển chọn in trong tập Thơ Tản Đà:

Nọ bức dư đồ thử đứng coi

Sông sông núi núi khéo bia cười

Biết bao lúc mới công vờn vẽ

Sao đến bây giờ rách tả tơi

Ấy trước ông cha mua để lại

Mà sau con chắu lấy làm chơi (1)

Thôi thôi có trách chi đàn trẻ

Thôi để rồi ta sẽ liệu bồi. (2)

Các nhà văn, nhà thơ đương thời cảm tác cùng tác gỉa, lên tiếng hưởng ứng, ủng hộ tư tưởng của Tản Đà bằng cách có nhiều bài họa lại… Tản Đà đồng cảm liền viết bài họa lại thứ 2 - Vịnh Bức Dư Đồ Rách - 2, đăng trên ĐPTB (Đông Phương Thời báo), số 635,- năm 1927:

Thôi để rồi ta sẽ liệu bồi

Ta bồi cho chúng chị em coi

Giận cho con cháu đà hư thế

Nghĩ đến ông cha dám bỏ hoài.

Còn núi còn sông: Nhìn vẫn rõ

Có hồ có giấy dễ mà chơi.

Bởi chưng hồ giấy ta chưa có

Đành chịu ngồi trông rách tả tơi.

Như được chắp thêm cánh, đồng hành bay bổng cùng Tản Đà, các nhà nho, nhà văn có tâm huyết, yêu đất nưóc, dân tộc cùng tham gia họa lại BDĐR… Tản Đà viết tiếp bài thứ 3 - Vịnh Bức Dư Đồ Rách - 3, đăng trên ĐPTB số 636 - 1927:

Đành chịu ngồi trông rách tả tơi

Buồn chăng? Hỡi các chị em ơi!

Nghĩ cho lúc trước thương người vẽ

Ngó lại xung quanh hiếm kẻ bồi

Hồ giấy bây giờ mua kiếm khó

Non sông ai hỡi đợi chờ ai?

Còn núi còn sông còn ta đó

Có lúc ta bồi chúng bạn coi.

Cuối cùng Tản Đà tổng kết cuộc họa thơ do ông khởi xướng bằng bài Vịnh BDĐR - 4, đăng trên ĐPTB số 643 - năm 1927:

Có lúc ta bồi chúng bạn coi

Chị em nay hãy tạm tin lời

Dẫu cho tài có cao là thánh

Chưa dễ tay không vá nổi trời

Hồ giấy muốn mua, tiền chẳng sẵn

Non sông đứng ngắm lệ nhường rơi

Việc nhà chung cả ai ai đó

Ai có cùng ta sẽ liệu bồi?

Đây chỉ là vài trong số rất nhiều thi phẩm trác tuyệt của nhà thơ Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu. Không phải dễ đâu người đời yêu qúy, tôn vinh nhà thơ, như nhà phê bình có uy tín - Hoài Thanh, đại diện những cây bút, viết - vinh danh nhà thơ Núi Tản - Sông Đà (như trích dẫn ở trên).
Có thể khẳng định dứt khoát: Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu , là thi hào của dân tộc là nhà thơ lớn, hàng đầu - của nền văn học Việt Nam đầu thế kỳ 20!

Berlin 20.12.2007

Lê Xuân Quang.

(1) - Câu này in lần đầu (1921) trong Còn Chơi:
Ấy trước ông cha mua để học
Mà sau con chắu nghĩ là chơi’’
Khi in trong Thơ Tản Đà (1927) tác gỉa sửa lại như trên (Chú của Nguyễn Khắc Xương).
(2) - Tôi (LXQ) đã đọc một số dị bản khác, câu kết của Vịnh BDĐR - 1, như sau:
(Thôi để rồi ta liệu lại bồi)