Hãy thử ngồi xuống, thư giãn và không nghĩ gì cả? Bạn thấy khó ư?
Có lẽ bạn muốn biết nguyên nhân vì sao trí óc của bạn cứ vẩn vơ khắp nơi, ngay cả khi bạn chỉ muốn thư giãn: Não của bạn không bao giờ nghỉ.
Trái với những cách hiểu thông thường từ trước tới nay, thực ra thì những giấc mơ ban ngày như vậy có lợi cho bạn.
Bộ máy hoạt động không ngừng nghỉ
Nhiều năm qua, các chuyên gia thần kinh học đã thực hiện các công trình nghiên cứu dựa trên giả định rằng não bộ của chúng ta chỉ hoạt động cật lực khi được giao một nhiệm vụ gì đó, và tắt đi khi chúng ta ngưng động não.
Các khoa học gia đã làm một số thử nghiệm, trong đó những người tình nguyện được yêu cầu nhịp ngón tay, tính nhẩm và các bức hình trong lúc não đang được hồi tưởng.
Kết quả não cho thấy vùng nào của bộ não hoạt động mạnh trong lúc họ thực hiện những nhiệm vụ này, và vùng nào ít năng động hơn.
Theo cách này, chúng ta có thể suy đoán ra não của chúng ta kiểm soát hành động của mình ra sao.
Các nhà khoa học thần kinh muốn tìm hiểu hoạt động của não bộ trong lúc nó thực hiện các nhiệm vụ khác nhau, vì vậy họ cần tìm cách đưa não bộ về tình trạng nghỉ ngơi giữa các lần thử nghiệm.
Điều này thường được thực hiện bằng cách yêu cầu người tham gia thử nghiệm nhìn xoáy vào một hình chữ thập màu trắng ở giữa màn hình nền đen.
Các nhà khoa học đặt ra giả thiết rằng não bộ sẽ tự động tắt đi nếu chúng ta không suy nghĩ gì.
Thế nhưng vấn đề là não bộ của chúng ta không hoạt động theo cách đó.
Từ hai thập niên trước, người ta đã phát giác được các dấu hiệu cho thấy não bộ rất năng động ngay cả khi chúng ta đang nghỉ ngơi.
Bharat Biswal là nghiên cứu sinh tiến sĩ tại Medical College of Wisconsin ở Milwaukee.
Trong lúc nghiên cứu cách thức để có được tín hiệu rõ hơn từ máy x-quang não, ông phát giác ra não bộ không phải là hoàn toàn không hoạt động trong lúc nghỉ.
Ngay cả khi một người nào đó được yêu cầu làm trống đầu óc bằng cách nhìn vào một hình chữ thập, các hoạt động trong não vẫn tiếp tục.
Không những vậy, các kết quả x-quang não cũng chỉ ra rằng đây là hoạt động có phối hợp.
Mạng lưới 'luôn sẵn sàng'
Sau đó, vào năm 1997, một phân tích dựa trên chín kết quả x-quang não tiếp tục gây bất ngờ.
Ông Gordon Shulman đã hy vọng rằng phân tích của ông sẽ giúp xác định được mạng lưới nào đi vào hoạt động khi chúng ta tập trung cao độ.
Nhưng ông đã hiểu biết điều trái ngược: Mạng lưới được kích hoạt khi chúng ta không làm gì cả.
Lẽ ra khi não bộ phải trở nên năng động hơn trong khi các tình nguyện viên chuyển từ nghỉ ngơi sang làm một nhiệm vụ nào đó.
Tuy nhiên, Schulman lại hiểu được một số khu vực của não trở nên ít năng động hơn khi quá trình nghỉ ngơi chấm dứt.
Điều này cho thấy rằng khi người tình nguyện nằm yên, không làm gì trong máy x-quang, một số khu vực trong não họ thậm chí còn năng động hơn những người tình nguyện đang thực hiện một nhiệm vụ nào đó.
Đã phải tốn một thời gian ý kiến cho rằng não bộ của chúng ta không bao giờ ngừng nghỉ mới trở nên thuyết phục hơn.
Suốt nhiều năm trời, các nhà khoa học thần kinh đã cho rằng dây thần kinh của chúng ta tắt nguồn khi chúng không được cần đến.
Năm 1998, nhà khoa học thần kinh Marcus Raichle, hiện là một trong những gương mặt đầu ngành, thậm chí còn bị bác bỏ kết quả nghiên cứu vì người đánh giá công trình của ông cho rằng hoạt động này hẳn phải do lỗi dữ liệu.
Ngày nay, mọi thứ đã khác trước rất nhiều. Gần 3000 công trình nghiên cứu khoa học đã được công bố về tình trạng ‘bận rộn’ của não bộ trong lúc chúng ta nghỉ ngơi.
Một số ý kiến phản đối nói rằng nếu giả thuyết này đúng thì có nghĩa là bộ não không hề nghỉ ngơi. Thay vào đó, họ cho rằng có ‘mạng lưới chế độ mặc định’ - các khu vực trong não bộ tiếp tục hoạt động ngay cả khi chúng ta nghỉ ngơi.
Câu hỏi lớn ở đây là vì sao não bộ lại năng động ngay cả khi chúng ta nghỉ ngơi?
Có nhiều giả thuyết, nhưng giới khoa học gia vẫn chưa đạt được sự thống nhất.
Có thể là do các khu vực khác nhau trong não đang tập hoạt động cùng nhau. Có thể não bộ tiếp tục hoạt động giống như một chiếc xe đang dừng - phòng trường hợp nó phải hoạt động đột ngột.
Chuẩn bị cho tương lai?
Nhưng cũng có thể việc trí óc của chúng ta vẩn vơ và ôn lại các sự kiện trong ngày sẽ giúp chúng ta củng cố các ký ức.
Chúng ta biết rằng các giấc mơ của mình dường như đóng vai trò phân loại các ký ức của chúng ta - và giờ đây, có các bằng chứng cho thấy điều này cũng xảy ra vào ban ngày.
Chúng ta cũng biết rằng khi trí óc chúng ta nghĩ vẩn vơ, nó thường tập trung vào tương lai.
Chúng ta thường nghĩ về việc sẽ ăn gì vào buổi tối hoặc sẽ đi đâu vào tuần sau.
Cả ba vùng chính trong não chịu trách nhiệm tưởng tượng ra tương lai đều năm trong mạng lưới chế độ mặc định này.
Não của chúng ta dường như là được lập trình để hình dung ra tương lai bất cứ khi nào nó cảm thấy rảnh rỗi.
Moshe Bar từ Harvard Medical School cho rằng có lý do xác đáng để não bộ hoạt động theo cách đó.
Điều này giúp chúng ta có các chuỗi ‘tiền trải nghiệm’, giúp chúng ta quyết định sẽ hành động ra sao nếu điều đó trở thành sự thật.
Ví dụ, nhiều hành khách máy bay đã từng tự hỏi mình điều gì sẽ xảy ra nếu máy bay gặp tai nạn.
Giả thuyết của Bar là nếu máy bay thực sự lâm nạn, tất cả các ký ức từ những giấc mơ giữa ban ngày trước đây sẽ giúp những hành khách đó quyết định phải làm gì.
Thế nhưng tình trạng nghỉ ngơi của bộ óc không dễ để nghiên cứu.
Một số nhà tâm lý học đã chỉ ra rằng chuyện một người nằm một mình trong máy quét não không có nghĩa là họ tách biệt với thế giới bên ngoài.
Họ có thể đang nghĩ về tiếng động của máy quét não và những gì xảy ra quanh mình.
Vì lý do này, vẫn có rất nhiều câu hỏi chưa được giải đáp.
Ví dụ, liệu các giấc mơ giữa ban ngày mà chúng ta trải nghiệm diễn ra khi chúng ta tìm cách tập trung vào công việc có khác gì với những giấc mơ giữa ban ngày khi mà chúng ta đang cố gắng nghỉ ngơi không?
Bất động khác thường
Tuy nhiên, giới nghiên cứu đã đạt được nhiều tiến triển trong lĩnh vực này. Một nghiên cứu được công bố hồi đầu năm nay cho thấy chúng ta có thể nghỉ ngơi theo những cách khác nhau.
Các nhà nghiên cứu đã thực hiện quét não của năm người, vốn đã được huấn luyện để ghi nhớ về những gì họ nghĩ tới trong giấc mơ ban ngày của mình mỗi khi họ nghe thấy tiếng báo hiệu từ máy tính.
Các nhà khoa học đã ghi nhận những sự khác biệt đáng kể giữa suy nghĩ và trải nghiệm trong giấc mơ giữa ban ngày của mỗi người.
Vào tháng Chín, các nhà nghiên cứu từ Đại học Oxford đã sử dụng kết quả quét từ Human Connectome Project của não bộ 460 người trong tình trạng nghỉ ngơi để khám phá ra các khu vực nào của bộ não liên lạc với nhau khi chúng ta ngưng hoạt động.
Một lần nữa, các kết quả cho thấy sự khác biệt trong quá trình nghỉ ngơi - liên quan trực tiếp đến các kỹ năng và trải nghiệm trong cuộc sống.
Tín hiệu kết nối giữa các phần khác nhau trong não tuỳ thuộc vào khả năng nhớ của mỗi người, thời gian đi học và sức khoẻ.
Có vẻ như một số phần trong não bộ vẫn được kết nối ngay cả khi chúng ta nghỉ ngơi, phòng trường hợp chúng ta cần chúng làm gì đó.
Năng lượng đen
Marcus Raichle đã gắn mác ‘năng lượng đen’ cho 15% cò lại và cho rằng nó liên quan trực tiếp đến quá trình nghỉ ngơi.
Khám phá ra tình trạng nghỉ ngơi cũng giúp chúng ta thay đổi cách cảm nhận về bộ não của mình.
Chúng ta biết cách để làm trống trí óc mình. Chúng ta biết rằng não bộ của mình có thói quen nghĩ vẩn vơ ngay cả khi chúng ta không muốn vậy.
Thế nhưng ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy điều này có thể mang lại lợi ích, ngay cả khi nó khiến chúng ta không kịp hoàn thành một việc gì đó đúng hạn.
Claudia Hammond
Theo: BBC Tiếng Việt
Link tiếng Anh:
No comments:
Post a Comment