QUÂN TỬ THƯỢNG NGHĨA, TIỂU NHÂN XU LỢI

QUÂN TỬ THƯỢNG NGHĨA, TIỂU NHÂN XU LỢI

Nghĩa chi trung hữu lợi, nhi thượng nghĩa chi quân tử, sơ phi kế cập vu lợi dã; lợi chi trung hữu hại, nhi xu lợi chi tiểu nhân, tịnh bất nguyện kì vi hại dã. (Vi lô dạ thoại)

君子尚义, 小人趋利

义之中有利, 而尚义之君子, 初非计及于利也; 利之中有害, 而趋利之小人, 并不愿其为害也. (围炉夜话)

QUÂN TỬ CHUỘNG ĐIỀU NGHĨA, TIỂU NHÂN CHẠY THEO LỢI

Khi làm việc nghĩa sẽ có được cái lợi, cái lợi này bậc quân tử không nghĩ đến; Trong việc mưu lợi sẽ phát sinh cái hại. Cái hại này kẻ tiểu nhân không hề muốn nhưng lại mắc phải.

Phân tích và thưởng thức

Làm việc nghĩa vốn không mong được báo đáp, nhưng có lúc nó sẽ mang đến những vận may. Những vận may này không phải người làm việc nghĩa lúc ban đầu nhìn thấy và muốn có. Họ làm việc nghĩa cũng không phải vì cái lợi sau này. Nhân đó những vận may hoặc cái lợi có được có thể nói là ngoài ý muốn. Nghĩa là việc nên làm, đã là việc nên làm thì lợi ích không phải điều mong cầu, cho dù không có cũng thản nhiên vui vẻ. Nếu một ai đó làm điều nghĩa vì cái lợi, thế thì người đó không phải là có lòng làm điều nghĩa chân chính.

Chữ “lợi” 利 bên cạnh có con dao (刂), dao dùng để cắt lúa (禾). Lúa tức là lợi ích, bạn muốn có được lợi, người khác cũng muốn có được lợi, ai cũng muốn có được lợi, cuối cùng tranh đoạt gây thương tổn lẫn nhau. Với lợi, kẻ tiểu nhân chỉ thấy lúa (禾) mà không thấy dao (刂), vì thế gây nên hoạ hại. Do bởi trong lợi có dao, muốn giữ lợi phải giữ dao, lợi và dao vốn là hai mặt của nhất thể.

Chú của người dịch

Vi lô dạ thoại 围炉夜话: là một tác phẩm nổi tiếng đời Thanh, tác giả là Vương Vĩnh Bân 王永彬. Vi lô dạ thoại có 221 tắc, đề cập nhiều phương diện như đạo đức, tu thân, độc thư, an bần lạc đạo, giáo tử, trung hiếu, cần kiệm … nêu rõ hàm nghĩa sâu xa: lập đức, lập công, lập ngôn đều lấy “lập nghiệp” làm gốc.Vi lô dạ thoại 围炉夜话cùng với Thái căn đàm 菜根谭, Tiểu song u kí 小窗幽记 được gọi chung là “xử thế tam đại kì thư”.

Vương Vĩnh Bân 王永彬:

Vương Vĩnh Bân tự Nghi Sơn 宜山, người đời gọi ông là Nghi Sơn tiên sinh 宜山先生, con cháu đời sau của họ Vương gọi ông là Nghi Sơn công 宜山公. Cuộc đời ông trải qua 5 vương triều: Càn Long 乾隆, Gia Khánh 嘉庆, Đạo Quang 道光, Hàm Phong 咸丰, Đồng Trị 同治. Ông sinh ngày 23 tháng Giêng năm Nhâm Tí thời Càn Long, mất ngày 25 tháng Giêng năm Kỉ Tị thời Đồng Trị, hưởng thọ 78 tuổi.

Dịch giả: Huỳnh Chương Hưng

Nguồn

VI LÔ DẠ THOẠI

围炉夜话

Tác giả: Vương Vĩnh Bân 王永彬

Thiểm Tây lữ du xuất bản xã, 2002.